Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

 “Shaxs”
va 
“individ”
tushunchalari o‘rtasidagi aloqani esa shunday 
anglash lozimki, individ insondagi ko‘proq, tug‘ma, biologik xususiyatlarini 
bildirsa (tana konstitutsiyasi, miyaning katali, og‘irligi, oyoqlar va qo‘llarning 
anatomik va fiziologik xossalari kabi), shaxslilik – jamiyatda kimlar bilan va 
qanday sharoitlarda munosabatlarda bo‘lganligi faktidan kelib chiqadigan fazilat 
yoki qusurlarini aks ettiradi. Ikkalasi ma’lum ma’noda bir- biri bilan bog‘liq, 
chunki masalan, miya faoliyatining buzilishi biologik omillar ta’sirida ro‘y 
berishi mumkin va bir qarashda shaxslilikka aloqasi yo‘qday, lekin bu xolat, 
umuman xastalikning o‘zi shaxsning ijtimoiy bog‘liq xususiyatlariga, birinchi 
navbatda, yaqinlariga, o‘ziga, ishfaoliyatga, kasbiga munosabatini keskin 
o‘zgartirishi, jamiyatdagi o‘rniga keskin ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Rodjers, insonlar mehr muhabbatli bo‘lishlari bilan birga mustaqil
ravishda shakllana oladilar, deb ta’kidlagan edi. Har birimiz o‘simlikka
o‘xshaymiz, ya’ni tashqi muhitga qaramasdan o‘sib va rivojlana olamiz.
Rodjers insonning rivojlanishi va shakllanishiga 3 narsa – samimiylik,
qayg‘ura olish, hamda gamg‘o‘rlik ta’sir qiladi deb ta’kidlaydi.
34
  
14
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton
,
Educational Psychology © 2009
, 
Second Edition
. 
324-
b.
34
David G. Mаyers Psychology,© 2010 by Worth Publishers. 590-b.

---

34
Shaxs - jamiyatdagi alohida kishi, odam.
Har bir shaxsning voqelikni 
idrok etishi, uni qabul qilishi, ma’lum bilimlar tizimiga ega bo’lishi ijtimoiy 
taraqqiyot bilan izohlanadi. Shu bilan birga har kishining bilimi, xulqi, odobi va 
boshqa xususiyat–fazilatlari uning o’ziga xos tomonlarini ko’rsatadi.
Jamiyat insoniyat tarixiy taraqqiyotining ma’lum bosqichida shakllanadigan 
ijtimoiy munosabatlar majmuidir. Shaxs–jamiyatning bir a’zosi. U jamiyatdan 
tashqarida bo’lishi mumkin emas. Buning sababalari:
shaxs axloqi hamisha jamiyat axloqiga bo’ysunadi, shunga majbur;
kishi ko’pgina narsalarsiz ham yashay oladi, lekin tanholikda yashay 
olmaydi, baxtni ham odamlar orasidan topadi, shaxs baxt-saodati jamiyatdan 
tashqari bo’lmaydi;
kishi jamiyat irodasidan dalda oladi;
jamiyat
shaxs kamoloti
ustida
g’amho’rlik qilib shart-
sharoit ta’minlaydi, kishi faqat tug’ma sifatlar bilangina emas, balki mazkur jamiyatga 
xos xislatlarni ham o’zlashtiradi.
Shaxs - jamiyat o’zaro munosabatlar jarayonida odamlarning jamiyatda 
birgalikdagi ish faoliyatlari natijasida ularda hosil bo’ladigan tasavvurlar, fikrlar, 
e’tiqodlar, hissiy kechinmalar va xulq-atvorlarni o’rganish psixologiyada muhim 
vazifa hisoblanadi. Har bir shaxs jamiyatda yashar ekan, o’zining yaxshi his etishi, 
himoyalanishi va yashab qolishi uchun ma’lum chegaralarni o’ziga qo’yadi. Shu 
territoriyani – maydonni ichida har bir odamning o’z shaxsiy maydoni mavjudki, 
bu maydonga o’zga kishilarning kirib kelishi shaxs uchun noqulayliklarni yuzaga 
keltiradi. Odamlarning maydonlari, maydonlari o’lchami bir xil emas, bu 
odamning yoshi, ijtimoiy mavqei va boshqa jihatlarga bog’liq. Shaxslararo masofa 
millat va elatlarning yozilmagan qonuniyatlariga bo’ysunadi. Agar jamiyat adolatli 
bo’lsa, jamiyatning hamma a’zolari va alohida shaxs uchun ham barcha imkoniyat 
bo’ladi. Adolatli jamiyat shaxsni shunchaki shakllantirib qo’ya qolmaydi, balki 
ma’naviy yetuk inson qilib kamol toptiradi. Xuddi shuningdek, shaxs xulqi, odobi, 
fe’li ham jamiyatda yashayotgan odamlarga katta naf beradi.
Tor ma’noda ijtimoiylashuv shaxsning ijtimoiy muhitga kirib borishi, unda 
singib ketishi, tashqi ijtimoiy muhit normalarini qabul qilib ularga rioya qilishi 
yoki qilmasligini tushuntiruvchi jarayondir. “Ijtimoiylashuv” tushunchasi ma’no 
jihatdan yaqin bo‘lgan ikki xil tushuncha bilan bog‘liq: