H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment

Yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar quyidagilardan 
iborat: 
1. Yer solig‘i. 
2. Qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiya solig‘i. 
3. Davlat boji. 
4. Reklama solig‘i. 
5. Avtomashina va hisoblash texnikasini sotishdan olinadigan soliq. 
6. Boshqalar. 
Jismoniy shaxslarga solinadigon soliqlar: 
1. Daromad solig‘i. 
2. Ishlab chiqarish solig‘i. 
3. Meros tartibida o‘tadigan mulkka solinadigan soliq. 
4. Avtotransport to‘xtash joyidan foydalanganlik uchun soliq. 
5. Maqsadli yig‘imlar. 
6. Boshqalar. 
Egri soliq turiga kiruvchi soliqlar: 
1. Aksizlar. 
2. Fiskal monopoliyalari. 
3. Bojxona bojlari. 
Soliqlardan tashqari budjetga kelib tushadigan daromadlar: 
— Davlat mulkini ishlatganlikdan tushgan daromadlar; 
— Obligatsiya va boshqa qimmatli qog‘ozlar sotuvidan tushgan 
daromadlar; 
— Davlat mulkini umumdavlat xususiylashtirish dasturi asosida sotishdan 
tushgan daromadlar; 
— Davlat mablag‘larini investitsiya qilishdan foizlar, dividendlar asosida 
kelib tushgan daromadlar; 
— Yuqori daromadli korxona va firmalarning qimmatli qog‘ozlarini 
sotishdan tushgan daromadlar. 
Budjet xarajatlarining turli xil ko‘rinishlari va rolini aniqlash uchun ularni 
odatda aniq va har birining o‘ziga taaluqli bo‘lgan alomatlari bo‘yicha tasniflanadi. 
49

---

Davlat budjetining xarajatlari ikki qismdan, ya'ni moddiy ishlab chiqarishni 
va nomoddiy sohani rivojlantirishdan iboratdir. 
Xarajatlarning iqtisodiy guruhlanishi bo‘yicha davlat tomonidan 
bajariladigan funksiyalar — iqtisodiy, ijtimoiy, mudofaa va boshqalarni ifodalaydi. 
Davlat budjeti xarajatlarining ishlab chiqarish tarmoqlari buyicha 
guruhlanishi: sanoat, qishloq xo‘jaligi, kapital qurilish, transport, aloqa, savdo va 
boshqalarini rivojlantirishga qaratilganini bildiradi. 
Davlat budjeti xarajatlarining ishlab chiqarishdan tashqari faoliyat 
ko‘rsatuvchi tarmoqlari bo‘yicha guruhlanishi: xalq ta'limi, san'at, sog‘liqni 
saqlash, ijtimoiy ta'minot, davlat boshqaruvi va boshqalardan iboratdir. 
Shunday qilib, ijtimoiy yo‘nalishni kuchaytirish zarurati mablag‘larni shu 
sohaga ajratishni taqozo etadi. Shu bilan birga, iqtisodiyotning krizis holati, o‘n 
yillab davom etadigan agrar sektorning qoloqligidan dalolat beradi, budjet 
mablag‘larining zarurligini va moddiy ishlab chiqarish tarmoqiarini, ilg‘or 
texnologiyalar va texnikalar bilan qayta qurollantirishni va boshqatarni taqozo 
qiladi. 
Davlat budjetida hozircha quyidagi maqsadli moliyalashtirish mayjud: 
Dotatsiyalar. 
1. Nomoddiy ishlab chiqarish sohalarining muassasalari va tashkilotlari 
bo‘yicha operatsion xarajatlar. 
2. Ish haqi xarajatlari. 
3. Kapital ta'mirlash. 
Bunday moliyalashtirish davlat budjetidan xarajatlarning har bir aniq turlari 
bo‘yicha ajratib beriladi va u davlat tomonidan amalga oshiriladi. Bozor 
munosabatlariga o‘tish sharoitida budjet mablag‘lari xarajatlarining tizimi quyidagi 
muhim o‘zgarishlarni o‘z ichiga oladi: 
1. Korxonalarning o‘zlariga yuklangan majburiyatlarini bajara olmaganligi 
tufayli sodir bo‘lgan og‘ir moliyaviy ahvolni (qarzlarini) dotatsiya qilishni asta-
sekin tugatish. 
2. Markazlashtirilgan kapital mablag‘larni va qurilayotgan ob'ektlarni 
oqilona aksiyalashtirishni qisqartirish hisobiga davlatning ishlab chiqarish 
investitsiyalaridagi ishtirokini minimum darajaga olib kelish. 
3. Oziq-ovqat va sanoat mahsulotlarining narxlari orasidagi farqni qoplash 
uchun avvalgi ajratilgan dotatsiyalarni bekor qilish. 
4. Davlat mulkini xususiylashtirish dasturini izchil amalga oshirish va davlat 
50

---

iqtisodiyot sohalarini keskin qisqartirish. 
5. Budjet mablag‘larini sarflashda qat’iy tejamkorlik qilish. Hozirgi 
sharoitda davlat budjeti hisobidan ijtimoiy himoyalashni kuchaytirish. Ta’limni 
rivojlantirish milliy dasturining, sog‘liqni saqlashni, madaniyatni va ijtimoiy 
ta'minlashni moliyaiashtirishning davlat zimmasida bo‘lishi.