H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment

Moliyaviy menejment tadbirkortik faoliyatining shakJi sifatida 
moliyaviy faoliyatni boshqarishga doir ma'muriy va sof byurokratik ish bo‘lishi 
mumkin emas. Gap ijodiy faoliyat to‘g‘risida ketyapti. Moliyaviy menejment 
tadbirkorlik shakli sifatida rejalashtirishning ilmiy asoslarini, boshqarishni hamda 
moliyaviy tahlilni va yangilikni kiritishni (innovatsiya) ko‘zda tutadi. 
Moliyaviy menejment moliyaviy tadbirkorlik shakli sifatida mustaqil 
faoliyat turi hisoblanishi mumkin. Bu faoliyatni professional menejerlar ham 
moliyaviy institutlar (trast-kompaniyalar va boshqalar) ham bajaradilar. 
Moliyaviy menejmentning mohiyati tadbirkorlik shakli sifatida quyidagi 
ko‘rinishga ega bo‘ladi. 
Pul
Moliyaviy menejment 
Pulning o‘sishi 
xizmatlari bilan 
Moliyaviy menejmentning faoliyat ko‘rsatish joyi moliyaviy bozordir. 
Moliyaviy bozorda moliyaviy resurslar va investitsiyalar, ularning qiymati 
bilan iste'mol qiymatini sotuvchi va sotib oluvchilar o‘rtasidagi iqtisodiy 
munosabatlari kuzatiladi. Moliyaviy resurslarni ishga solishda va moliyaviy 
munosabatlarni boshqarishda moliyaviy bozorning faoliyat ko‘rsatishi tadbirkorlik 
uchun asos yaratadi. Moliyaviy menejmentni samarali qo‘llashda faqat moliyaviy 
dastaklarni amalda qo‘llash yo‘li bilan erishiladi. 
Moliyaviy menejmentning vazifalari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida 
41

---

korxonaning rivojlanishini ta'minlaydigan moliyaviy manbalarni topish, moliyaviy 
resurslarni eng samarali investitsiyalash yo‘nalishlarini aniqlash, qimmatli 
qog‘ozlar bilan operatsiyalar qilish masalalari muhim vazifalar qatoriga kiradi va 
o‘ta dolzarb muammolardan hisoblanadi. Yuqorida qayd etilgan masalalarning 
ja'mi birgalikda moliyaviy menejment fanining predmetini tashkil etadi. 
Ma'lumki, moliyaviy masalalarni boshqarishda moliyaviy resurslar eng 
qulay shart-sharoitlarda ishlab chiqarishga jalb qilinadi va ular eng samarali yo‘l 
bilan investitsiyalanadi, qimmatli qog‘ozlarni moliya bozorida sotish va sotib olish 
orqali foydali operasiyalar amalga oshiriladi. Moliyaviy menejment sohasida 
yutuqqa erishish ko‘p jihatdan moliyaviy bo‘lim xizmatchilariga bog‘liq bo‘lib, 
ulardan tashabbus, noana'naviy yechimlar, o‘tkaziladigan operatsiyalarning keng 
ko‘lamliligi, tavakkalchilik va ishchanlik talab qilinadi. 
Mulkdorlar korxonaning pul mablag‘larini o‘zlarining ehtiyojlarini 
qondirishga jalb qilar ekanlar, moliya bo‘limi xizmatchilari bu resurslarni 
investitsiyalash maqsadlarini aniq belgilab olishlari va shu asosda ularni amalga 
oshirish bo‘yicha tegishli yo‘l-yo‘riqlarni ko‘rsatishlari darkor. 
Korxonaning qarzga bo‘lgan qisqa va o‘rta muddatli ehtiyojlarini qondirish 
uchun kredit beruvchi idoralardan foydalanish zarur. Rekonstruksiya yoki 
korxonani kengaytirish uchun yirik masshtabli kapital qo‘yilmalarni amalga 
oshirishda esa qimmatli qog‘ozlar emissiyasidan foydalanish mumkin. Qimmatli 
qog‘ozlar chiqarish va ularni joylashtirish nihoyatda murakkab, nozik va 
sermashaqqat jarayon hisoblanadi. Buning uchun moliyaviy bozor 
kon'yunkturasini va potensial investorlar psixologiyasini chuqur bilish va har 
tomonlama o‘rganish lozim. 
Undan tashqari korxona boshqaruvi moliyaviy resurslarni jalb qilish shakli 
sifatida oddiy va imtiyozli qimmatli qog‘ozlar emissiyasini (aksiya yoki 
obligatsiya) hal etishi va ularning asosida eng yuqori foyda olishni ta'minlashi 
kerak. 
Korxona faoliyatining eng muhim jihatlaridan biri vaqtinchalik bo‘sh 
bo‘lgan moliyaviy resurslarning unga qo‘shimcha foyda keltiradigan eng samarali 
investitsiyalash yo‘nalishlarini aniqlashdan iboratdir. Moliyaviy bozorda moliyaviy 
menejyerlar tomonidan tuziladigan bitimlarda qimmatli qog‘ozlar muomalasining 
o‘ziga xos xususiyatlarini, ya'ni nominal, emissiya narxi, bozor kursining 
tebranishi va boshqalarni e'tiborga olgan holda amalga oshirish maqsadga 
muvofiqdir. 
42

---

Korxonaning moliyaviy menejerlari pul mablag‘larini qimmatli qog‘ozlarga 
investitsiyalashda quyidagi tamoyillarga asoslanishlari kerak: 
— qimmatli qog‘ozlarni shunday investisiyalash kerakki, natijada korxonada 
doimo ma'lum miqdordagi pul mablag‘lari qolishi lozim; 
— biror bir emitentning qimmatli qog‘ozlarini sotib olish-dan avval uning 
faoliyatini har tomonlama mukammal o‘rganish, moliyaviy holati dinamikasini 
tahlil qilish va moliyaviy masla-hatchidan tegishli maslahatlarni olish lozim; 
— qimmatli qog‘ozlar portfelini diversifikatsiyalash lozim; 
— qimmatli qog‘ozlari sotib olingan emitentning moliyaviy holatini doimiy 
monitoringini tashkil etish kerak; 
— faqatgina daromadlilikni emas, balki ishonchlilikni ham e'tiborga olish 
zarur. 
Moliya nafaqat iqtisodiy kategoriya, balki u bir paytning o‘zida xo‘jalik 
sub'ektining ishlab chiqarish va savdo jarayonlariga ta'sir ko‘rsatadigan vositadir. 
Bunda uning ta'siri moli-yaviy mexanizm orqali amalga oshiriladi. Moliyaviy 
mexanizm tarkibiga beshta bir-biriga bog‘liq bo‘lgan elementlar, ya'ni moliyaviy 
uslublar, moliyaviy richaglar, huquqiy, me'yoriy va axborot ta'minoti kiradi. 
Moliyaviy uslubni xo‘jalik jarayoniga moliyaviy munosabatlar ta'siri sifatida 
izohlash mumkin. Moliyaviy uslublar ikki yo‘nalishda harakat qiladilar. Birinchisi 
— bu moliyaviy resurslarning harakatini boshqarish bo‘yicha va ikkinchisi — 
bozorning tijorat munosabatlari bo‘yicha. 
Moliyaviy uslublarning harakati pul fondlarini jamlash va ulardan unumli 
foydalanishdan iboratdir. 
Moliyaviy richag moliyaviy uslubni amalda qo‘llanilishidan iboratdir. 
Moliyaviy richaglarga foyda, daromadlar, amortizatsiya ajratmalari, iqtisodiy — 
maqsadli fondlar, moliyaviy sanksiyalar, ijara to‘lovi, qarzlar bo‘yicha stavka 
foizlari, depozitlar va obligatsiyalar kiradi. 
Misol uchun, kreditlash — bu moliyaviy metoddir. U xo‘jalik jarayonining 
natijalariga kreditning turlari va shakllari, foiz stavkalari, moliyaviy sanksiyalar va 
boshqa shunga o‘xshash usullar orqali o‘z ta'sirini ko‘rsatadi. 
Moliyaviy mexanizm faoliyatining huquqiy ta'minoti qonuniy hujjatlarni, 
qarorlarni, buyruqlarni, xatlarni va boshqaruv organlarining boshqa huquqiy 
hujjatlarini o‘z ichiga oladi. Undan tashqari moliyaviy mexanizm faoliyatining 
me'yoriy ta'minoti yo‘riqnomalarni, normativlarni, me'yoriy hujjatlarni, tarif 
stavkalarini, metodik ko‘rsatmalarni va boshqalarini yuzaga keltiradi. Moliyaviy 
43

---

mexanizm faoliyatining axborot ta'minoti turli-tuman iqtisodiy, tijorat, moliyaviy 
va boshqalar ma’lumotlardan tashkil topadi. Moliyaviy barqarorlik to‘g‘risidagi 
ma'lumot, o‘zining sheriklari va raqobatchilarining to‘lash qobiliyati, baholar, 
kurslar, dividendlar, tovar, fond va valyuta bozorlaridagi foiz stavkalari va boshqa 
turdagi har xil ma’lumotlar moliyaviy axborotning o‘zagini tashkil etadi. Kimki, 
qancha ko‘p axborotga ega bo‘lsa, u moliyaviy bozorga ham ega bo‘ladi. 
Yuqori malakaga ega bo‘lgan moliyaviy menejer har doim tegishli axborotni 
olishga harakat qiladi va undan o‘zining manfaati uchun foydalanadi. Axborot 
asta-sekin, ya'ni toma-toma yig‘iladi, oqibatda mashaqqat bilan yig‘ilgan ushbu 
axborot katta ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Foydali axborotga ega bo‘lgan moliyaviy menejer moliyaviy va tijorat 
qarorlarini tez qabul qila oladi. Bu esa o‘z navbatida uning ish faoliyatini keskin 
yaxshilaydi va foydaning ko‘payishiga olib keladi. 
Moliyaviy menejerning faoliyati uchun o‘ta zarur axborotlarga ega bo‘lishi 
moliyaviy va tijorat masalalari yuzasidan zudlik bilan to‘g‘ri qaror qabul qilishga 
va ularni amalga oshirishga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Tabiiyki, buning natijasida 
korxona ishlab chiqarayotgan mahsulotining hajmi va uning asosida oladigan 
foydasining miqdori keskin darajada oshadi.