H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

 
11.1. Bozor iqtisodiyoti iqtisodiyot nazariyasini o‘rganishda ob’ekt 
sifatida 
Iqtisodiyot 
nazariyasining 
o‘rganish 
ob’ektlari. 
Iqtisodiyot 
nazariyasining predmeti va metodi aniq iqtisodiy tizimlarni o‘rganish uchun 
asos bo‘lib xizmat qiladi. Insoniyat tarixida uchta tipdagi iqtisodiy tizim yoki 
sivilizatsiyalar ma’lum, bu iqtisodiyotda o‘zining hal qilinishi usullari 
bo‘yicha farqlanadigan uchta fundamental savollardir: «Nima ishlab 
chiqarish?», «Kim uchun ishlab chiqarish?» (bular batafsil 7­bobda berilgan). 
Bu tizimlar yoki sivilizatsiyalar quyidagilardir:
• An’anaviy sivilizatsiyalar, bunda ushbu savollar an’analar va urf-
odatlar yordamida hal etiladi.
• Sotsiologik sivilizatsiyalar, bunda iqtisodiyotning uchta fundamental 
savollari markazlashgan rejalar asosida hal etiladi (bu savollar haligacha u 
saqlab qolingan mamlakatlarda hal etiladi).
• Bozor sivilizatsiyasi, ya’ni iqtisodiyotning uchta fundamental savollari 
bozorning stixiyali mexanizmlari yordamida hal etiladi.
Hozirgi vaqtda jahonda eng katta bo‘lib tarqalgan bozor xo‘jaligi, 
o‘zining ushbu kuchi sifatli iqtisodiyot nazariyasini o‘rganishning asosiy 
ob’ekti bo‘lib qoldi.
Bozor iqtisodiyotining asosiy xususiyatlari. Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy 
tizim sifatida bir qator majburiy, o‘ziga xos xususiyatlarga ega:

---

243 
1) investitsiyaviy resusrlarga xususiy mulkchilik; 
2) erkin tadbirkorlik va erkin ist’molga oid tanlash; 
3) shaxsiy (o‘z foydasi) manfaat, shaxsiyatparastlikning ustunligi; 
4) raqobatlashuv shaxsiyatparastlikka qarama-qarshi sifatda; 
5) bozor va narx-navo o‘zini-o‘zi tartibga soluvchi sifatida;
6) davlat faoliyatining bozorga yo‘naltirilganligi (qaratilganligi);
7) ijtimoiy tengsizlik.
Endi bozor xo‘jaligining bir qancha xususiyatlarini batafsil ko‘rib 
chiqamiz.
Bozor iqtichodyotining asosiy aniqlovchi xususiyati va bu tizimning 
fundamenti bo‘lib so‘zsiz bunda xususiy mulkchilikning ustunligi hisoblanadi. 
Boshqa xususiyatlarinig barchasi o‘zining ma’nosiga ko‘ra xususiy 
mulkchilikda yasama bo‘lib hisoblanadi.