H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

1.6. Arab mamlakatlaridagi feodalizmning iqtisodiy g‘oyalari 
Qur’oni Karimning ijtimoiy-iqtisodiy g‘oyalari (610 va 632 yillar). IV 
asrning ohiri va VII asrning boshlarida Arabistonda feodal munosabatlar paydo 
bo‘lishi bilan feodal va savdogar aslzodalar, dindorlar Arabiston yarim orolida 
yagona davlat yaratishga intilganlar. Bu intilish yangi diniy g‘oyalarda – islom 
g‘oyalarida aks etdi. Islom dinining asoschidaridan biri Muhammad alayxis 
salom bo‘lgan, bu din manfaatdorlari savdoga katta ahamiyat berib, 
sudxo‘rlikka qarshi chiqqan. 
Ibn Xaldun (1332-1406)ning iqtisodiy g‘oyasi. Arab davlatlarida 
feodalizmning ravnaq topishi Ibn Xaldun g‘oyalarida ifodalanadi. U tovar 
shaklida boylikka ahamiyat berib, mahsulotda «qiymatni mehnat aks ettiradi» 
degan fikrni ilgari surdi. 
Ibn Xaldun tovar-pul munosabatlarini rivojlantirish tashvishida bo‘lib, 
feodalizm tuzumini saqlab qolishga intilardi. Jamiyat hayotining ravnaq topish 
vositasi – bu soliq to‘lov miqdorini kamaytirishdir, degan edi. 
1.7. Feodal Rossiyaning iqtisodiy g‘oyalari (IX - XVI asrlar) 
«Rus haqiqati» Rus iqtisodiy fikri qadimiy russ davlatchiligidan boshlab 
rivojlangan (IX). «Rus haqiqati» feodal yer egalarini himoya qilgan va paydo 
bo‘lgan sinfiy tabaqalashuvini mustahkamlagan. Knyazlarning manfaatlarini 
ko‘zlab, ular savdo – g‘oyalarni sudxo‘rlar zo‘rligidan kreditorlarni qarz olgan 
pullarni qaytarib bermaydigan niyati buziq darg‘azablardan himoya qilganlar. 
Yermolay-Yerazm. Uning iqtisodiy dunyo qarashi zamirida «dehqonlar 
mehnati – boylik manbai», degan fikr bor edi. Shuning uchun dehqonlar 
tabaqasiga davlatda birinchi o‘rinni berib va ularning moddiy ahvolini 
yaxshilashni zarur topgan, lekin dehqonlarni ekspluatatsiya qilish sababini u 
pul majburiyatida ko‘rgan va shu bilan majburiyatni hosilning beshinchi 
qismini, faqat tabiiy rentada cheklashni taklif qilgan. 
Shu bilan birga, bu yerda keyinchalik iqtisodiyot fanining 
shakllanishiga, rivojlanishiga o‘zlarining iqtisod sohasidagi ilmiy asarlari bilan 

---

44 
katta ulushini qo‘shgan iqtisodchi olimlar faoliyatiga to‘xtalib o‘tishni lozim 
topdik.