H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

 
9.8. Qiymatning oddiy shakli 
Ijtimoiy mehnat taqsimoti kengayib va chuqurlashib borgani, mulkning 
xususiy va ijtimoiy shakllari (shu jumladan, egalik qilish va idora qilish) 
asosida ishlab chiqarish sohasi, almashish munosabatlari kengayib boraveradi. 
Tarixiy taraqqiyot jarayonida tovar almashish bilan birga, qiymat bir shaklning 
ikkinchi shakli bilan almashishi ro‘y beradi. 

---

208 
Qiymatning dastlabki (shakli) oddiy yoki tasodifiy bo‘lib, uni A tovarning 
X miqdori =B tovarning U miqdoriga tenglamasi bilan ifodalash mumkin edi. 
Ushbu formulada boshqa B tovariga nisbat orqali o‘z qiymatini ifodalovchi A 
tovar qiymatining nisbiy shaklida turibdi. O‘zi bilan boshqa A tovar qiymatini 
ifodalovchi B tovar qiymatining ekvivalent masalalarida turibdi. Ammo har 
ikki tovar oson o‘rin almashishi mumkin: A tovar qiymatining ekvivalent 
shakllari B tovar nisbiy shaklini ifodalashi mumkin. Bunday harakat almashish 
nisbatlarining turg‘un emasligidan dalolat beradi. 
Qiymatning nisbiy shakli almashinayotgan tovarlarning sifat jihatidan bir 
xilligini ifodalaydi, bu ularni bir-biri bilan qiyoslash imkonini beradi, 
shuningdek, almashish qiymatida yoki almashish nisbatlarida ifodalangan 
qiymatning sifatlarini belgilaydi. 
Qiymatning ekvivalent shakli shu shakldagi (B) tovarining iste’mol 
qiymati (foydaligi) boshqa (B) tovarining qiymatini ifodalash uchun xizmat 
qilishini ko‘rsatadi. Bundan, tovarning qiymati mutlaq va bevosita emas, faqat 
nisbatan, bilvosita tarzda o‘lchanishi mumkin, deb xulosa chiqarsa bo‘ladi. 
Qimatning kengaytirilgan shakli. Qiymatning navbatdagi tarixiy shakli 
qiymatning to‘liq yoki kengaytirilgan shakli hisoblanadi. Uni quyidagi 
formula bilan ifodalasa bo‘ladi: