I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

3.4.1.4. Atsidoliz 
Qizdirib turilganda glitseridlarning erkin yog` kislotalari bilan ta`sirlashuvi 
natijasida kislotalar atsillari almashinuvi jarayoni amalga oshishi mumkin. Bu 
jarayon qaytar bo`lib, atsidoliz deb ataladi va quyidagi sxema bo`yicha amalga 
oshadi:
Katalizatorlar ishtirokisiz bu jarayon faqat 250-300 
0
C da amalga oshadi.
Glitseridlardagi yog` kislotalari atsillari mineral kislotalarning ham qoldiqlari 
bilan almashinishi mumkin.
Sul’fat kislotasining ozgina miqdori ta`sir ettirilganda (katalizator) atsidoliz 
150-170 
0
C haroratdayog’ juda katta tezlikda amalga osha boshlaydi. Shuningdek 
suv va BF
3
kabilar ham kuchli katalizatorlar hisoblanadi. Bulardan tashhari 
alyuminiy, qalay, rux va ularning oksidlaridan ham foydalaniladi. 
3.4.1.5. Qayta eterifikatsiyalanish (omuxtalanish) 
Glitseridlar katalizatorlar (natriy metilat, natriy etilat, natriy gidroksid, 
kal’tsiy oksidi, fermentlar) ishtirokida yog` kislotalari atsillari almashinuvi 
reaktsiyasiga kirishish qobiliyatiga ega. Bu reaktsiyaga qayta eterifikatsiyalanish 

---

209 
(yoki omuxtalanish) deb aytiladi. Qayta eterifikatsiyalanish natijasida yog`larning 
glitseridli tarkibi o`zgaradi va demak, fizik-kimyoviy xossalari ham o`zgaradi. 
Qayta eterifikatsiyalanish jarayonlari IV bobda ko’rib o’tiladi. 
3.4.1.6. Ammonoliz. 
Glitseridlarga bosim ostida suyuq ammiak bilan ishlov berilganda ammonoliz 
jarayoni amalga oshadi. Bu jarayon natijasida yog` kislotalari amidlari va erkin 
glitserin hosil bo`ladi: 
Bu jarayon tezligi glitseridlarning yog` kislotalari tarkibi va haroratga, 
shuningdek katalizatorlar (NH
4
Cl, Zn, Ca) ishtirokiga bog`liqdir. 
Analogik jarayon glitseridlarni anilin bilan qizdirish natijasida ham sodir 
bo`lishi mumkin, faqat bunda kislotalarning anilidlari hosil bo`ladi: