I b L i s d e V o r I q I s s a

I
B L I S   D E V O R I  
(
Q I S S A
)  
Tohir Malik 
 
58 
library.ziyonet.uz/ 
 
 
It hurib, Ibrohim choʻchib tushdi. Beixtiyor ravishda atrofiga alangladi: hech zogʻ yoʻq. 
 
“Uchinchi marta kelishi. Bolalariga bir gap boʻlgandirki, arvohi notinch. Ertami-indinmi 
borib kelmasam boʻlmas”, deb oʻyladi. Alangasi pasaya boshlagan gulxanga oʻtin 
tashlab, kosov bilan titib qoʻydi. Yuzlab uchqunlar osmonning yagona hukmdori boʻlish 
qasdida bir-birlari bilan joy talashgancha yuqoriga intilishdi. Ammo birontasi niyatiga 
yetolmadi, gulxan bagʻridan bir quloch ham koʻtarilmay sovuq havo ularni yamlab yutdi. 
 
“Umrning shu uchqunga oʻxshashini koʻpchilik bilmaydi”, deb oʻylagan Ibrohim 
gulxanning bu ayovsiz oʻyiniga uzoq tikilib qoldi. Xayolida tugʻilgan savollarga oʻzicha 
javob izladi. 
 
Allohning “qiyomatda mening bir kunim sizlarning ellik ming yilingizga teng”, deyishiga 
qaraganda odam umri shu uchqun umridan ham kaltaroq boʻlib chiqadi. Shu kalta umrda 
odamlar onadan tugʻilishadi-yu, osmonga intilishadi. Eng yuqori martabalarni egallashga 
shoshilishadi. Osmon boyliklariga ega boʻlishni istashadi-yu, oʻlimning changalida 
soʻnib, lahadda qoʻnim topishadi. Gulxandan sapchiyotgan uchqunlar soʻndimi, tamom, 
ulardan nom-nishon qolmaydi. Bizga shunday tuyuladi. Aslida ular kulning koʻzga 
ilinmas zarrasiga aylanadilar. Ehtimol yerga qoʻnib, tuproqqa aylanib, koʻkat ildiziga 
hayot berib hayotini yana davom ettirar? Buni biz bilmaymiz. 
 
Odam oʻlganidan keyin uni tanigan tiriklar ongida yaxshimi-yomonmi xotirasi qoladi. 
Ruh jasaddan ajraladi, deyiladi. Yomonlarning ruhlari azob chekadi, deyiladi. Balki 
ruhlar azobdan nolalar qilarlar? Lekin ruhlarning faryodini hech kim eshitmaydi. 
Ularning azobiga hech kim guvoh boʻlmagan. Azob iskanjasidagi ruhni faqat tafakkur 
koʻzi bilan koʻrish mumkin. Ruhlarning azoblari tiriklarnikiga nisbatan ayanchliroq 
boʻlsa kerak. Chunki tiriklar jon beradilaru bu dunyo azoblaridan qutuladilar. Demak, 
tiriklarning azobdan qutilish chorasi mavjud. Ruhlar-chi? Ruhlarni azoblardan nima 
qutqaradi? 
 
Ibrohim akasi bilan kennoyisi ruhlarining azob chekayotganini aql koʻzi bilan koʻrib, 
mulohaza qilardi. Ruhlarning dardiga duo malham boʻlishini bilardi. Lekin azoblarni 
faqat duo bilan muolaja etish yetarlimikin, degan savolga javob topa olmay, qiynalardi. 
 
Akasi bilan kennoyisini koʻp oʻylaganidanmi, koʻziga koʻrinaverishadi. Tushlariga ham 
kirishadi. Hadeb uzr soʻrayverishadi, tavba qilaverishadi. Ibrohim bu holga ham hayron. 
Chunki har ikkovi jon berishdan avval rozi-rizolik tilagan. Ibrohim koʻnglida gina 
saqlamaganini, u gaplarni allaqachon unutib yuborganini bir necha marta aytgan. “Agar 
qabr azobida boʻlishsa, bu azoblarga oʻsha gunohlarini asosiy sabab deb 
oʻylashayotgandir”. Ibrohim har safar shu toʻxtamga keladi. Har safar boshini sajdaga 
qoʻygan holda Yaratganga munojot qiladi, ularni magʻfirat etmogʻini soʻraydi. Oʻlim 
toʻshagida yotganlarga rozilikni bildirib koʻyish lozimligini bilmaydiganlar yoʻq hisob. 
Ammo ba’zilar qalblarini ginadan tozalamagan holda til uchida, xastaning koʻngli 
uchungina “roziman” deb qoʻyishadi. Qalbi rozi emasligini Alloh bilib turganini esa 
oʻylashmaydi. Qalb rozi emas ekan, marhumning u dunyodagi ahvoli qanday boʻlar 
ekan? Ibrohim qalbi bilan rozi boʻlgan edi. Toʻgʻri, undan avvalroq yoshlik gʻururiga 
bandi boʻlib “bularni hech qachon kechirmayman!” deb ont ichgandi. Bu qasam buzilmas 

---