I боб. Мавзу: давлат ва ҳУҚУҚ назарияси фанинингпредмети ва методлари

Ҳуқуқ нормаларининг турлари (таснифи)

Ҳуқуқ нормаларини таснифлаш (классификация) ҳуқуқни тартибга солиш тизимида юридик нормаларнинг ўрни ва аҳамиятини тўғри ва аниқ белгилашга ёрдам беради.
ҲНларини қуйидаги белгиларга қараб таснифлаш мумкин:

1. 
   функционал аҳамиятга қараб бошланғич нормалар, умумий нормалар ва махсус нормаларга бўлинади.
   

• 
  бошланғич нормалар - ижтимоий муносабатларни тартибга солишнинг асосини, уларнинг мақсади, вазифаси, чегараси ва йўналишини ифодалайди.
  
• 
  умумий нормалар - у ёки бу соҳа ҳуқуқининг умумий қисмига тааллуқли бўлиб, тегишли ҳуқуқ йўналиши институтларининг бутун ёки кенг қисмига жорий қилинади.
  
• 
  махсус нормалар – у ёки бу ҳуқуқ соҳаси йўналишининг алоҳида институтга тегишли бўлиб, маълум бир ёндош (яқин) ижтимоий муносабатларни ўзига хос хусусиятларини эътиборга олган ҳолда тартибга солади.
  

2. 
   Маълум соҳага тегишлилигига қараб, конституциявий, фуқаролик, маъмурий ва ҳ.
   
3. 
   Характерига қараб: моддий, процессуал (жиноят процесси, фуқаролик процесси)
   
4. 
   Ҳуқуқни тартибга солиш усулига қараб:
   

• 
  императив (ҳокимиятлилик характерига фаромойишларини мужассамлаштирувчи);
  
• 
  диспозитив (мустақил қарашларни мужассамлаштирувчи);
  
• 
  рағбатлантирувчи (ижтимоий фойдали юриш-туришларни);
  
• 
  тавсиянома кўринишидаги нормаларга бўлинади.
  

5. 
   Ҳаракат қилиш вақтига қараб:
   

доимий ва вақтинчалик (Президент фармонлари фавқулотда холат ҳақида).

Ҳар қандай ҳуқуқ нормалари шахсга маълум ҳаракат (хулқ) шаклини кўрсатиб беради, шунга кўра уларни:

• 
  мажбурий юкловчи (обязываюҳие);
  
• 
  тақиқловчи (запрещающие);
  
• 
  ваколат берувчи, яъни баъзи хатти-харакатларни, юридик оқибатларни бажаришга миконият беришга (уполномачивающие).