I shamshidinov noorganik moddalar va

Rangli metallurgiya gazlari. Misli, ruxli, qo‘rg‘oshinli rudalar va 
konsentratlar hamda boshqa rangli metallar tutgan rudalarni kuydirish 
jarayonida rangli metallar ajratib olish uchun qayta ishlashga keladigan 
qattiq qoldiq - kuyundidan ajraladigan chiqindi gazlar hosil bo‘ladi. 
Chiqindi gazlar tarkibida sulfit angidrid bo‘ladi va u sulfat kislota ishlab 
chiqarish uchun qimmatbaho xomashyo hisoblanadi. 
Rangli metallurgiya chiqindi gazlaridan foydalanish muhim xalq 
xo‘jaligi ahamiyatiga egadir, chunki, masalan har bir tonna mis 
suyuqlantirib olishda sulfat kislotali tizimdagi oltingugurtli xomashyoni 
kuydirishga sarflanadigan xarajatlarsiz 10 t dan ortiq sulfat kislota olish 
imkoniyati yaratiladi. Bundan tashqari, chiqindi gazlari tarkibidagi 
oltingugurt oksidlarini tutib qolinishi hisobiga metallurgiya korxonalari 
havosining musaffoligi saqlab qolinadi. 
Rangli metallurgiya rudalari qaynovchi qatlam (QQ) pechlarida 
kuydiriladi. Kuyundi gazlar va qaynovchi qatlam pechlarining gazlari 
tarkibi bo‘yicha oltingugurt kolchedani kuydirilishidan hosil bo‘ladigan 
gazlardan kam farq qiladi va shuning uchun sulfat kislota ishlab 
chiqarishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalaniladi. Boshqa pechlarda hosil 
bo‘ladigan gazlar tarkibi ko‘pincha xomashyo sifatiga, qurilmalarga 
hamda pech va boshqa jihozlar holatiga va kuydirish jarayoni sharoitiga 
bog‘liqdir. Shunga bog‘liq holda bunday gazlardagi sulfit angidrid 
miqdori katta chegarada o‘zgaradi. 
Xomashyoni kuydirish jarayonini intensivlash va olinadigan 
yarim mahsulotlar – rangli metallurgiya kuyundilari sifatini yaxshilash 
uchun pechga beriladigan havoga purkashdan oldin uning tarkibida 30-
35% O
2
bo‘lguncha kislorod qo‘shish qo‘llaniladi yoki kuydirish 
jarayoni texnologik kislorod (95% O
2
) muhitida amalga oshiriladi. 

---

18 
Kislorod ishlatiladigan barcha holatlarda ham kuydirishdan chiqadigan 
chiqindi gazlaridagi sulfit angidridning konsentratsiyasi ortadi. 
Masalan, 
ruxli 
konsentratni 
qaynovchi 
qatlam 
pechlarida 
kuydirishda tarkibida 30% O
2
tutgan havo berilishi (havodagi 21% O
2
o‘rniga) orqali o‘tkazilgan sanoat sinovlari shuni ko‘rsatadiki, bunda 
chiqadigan gaz tarkibidagi SO
2
konsentratsiyasi 8 dan 14% ga 
ko‘tariladi, pech unumdorligi 70% ga ortadi, kuyundidagi sulfidli 
oltingugurt miqdori 3 marta kamayadi.