Ибрайым Юсупов

Dramalıq shıǵarmaları. T.Jumamuratov sońǵı on bes jılda drama tarawına bet burdı. Onıń «Qızlar házili» komediyası hám «Tiklengen tuw» muzıkalı draması Qaraqalpaq mámleketlik muzıkalı drama hám komediya teatrınıń saxnasında qoyıldı.
«Qızlar házili» komediyasında Sabalaq Aytmuratov degen selponıń waqıtsha baslıǵı óziniń kelinshegi Perdegúldi taslap, on toǵız jasar satıwshı qız Gúlsimge úylenbekshi boladı. Biraq qızlar onı más waqtında aldap, Gúlsim dep burınǵı kelinshegi Perdegúldi aparıp beredi. Komediyanıń syujeti júdá tábiyiy. Komediyada adamlardı «adam adamǵa dos, joldas» bolǵan sıpatlawları júdá jaqsı kórsetilgen. Sabalaq Gúlsimge úyleniw ushın bar múmkinshiligin jumsaydı. Biraq Gúlsim baylıqqa da, ataqqa da qızbaydı. Perdegúldiń kózine shóp salmaydı. Oǵan shın doslarsha hadal qatnas jasaydı. Bul iste onı Periza usaǵan paxtakesh qızlar quwatlaydı. Gúlsimniń hám Perizanıń sıpatları usı isleri menen biziń jaslarımızǵa úlgi.
«Tiklengen tuw» muzıkalı dramasında da Táńirbergen degen adamnıń úy-ishi Qazaqbay bolıstıń tarpıwına ushıraydı. Táńirbergen óledi. Hayalı Gúlzada aydalıp ketedi, balası Bayxan márdikarǵa jiberiledi. Bayxannıń súygen qızı Miyrixandı Qazaqbay bolıs toqallıqqa alıwǵa umtıladı.
Keyin Bayxan márdikardan kelip, qarındası menen ushırasadı. P`esada qaharmanlar tulǵası, qaharmanlar ómirbayanı, ayrıqsha xarakterli ajıralıp turadı.
Tilewbergen Jumamuratov eliwinshi jıllardan beri qaraqalpaq ádebiyatınıń rawajlanıwına belsene úles qosqan jazıwshılardıń biri.

JOLMURZA AYMURZAEV
(1910-1996)


Ómiri hám dóretiwshiligi. Jolmurza Aymurzaev yarım ásir dawamında XX ásirdegi qaraqalpaq ádebiyatınıń barlıq janrında óz úlesin qosıp kelgen iri jazıwshılardıń biri.
J.Aymurzaev 1910-jılı házirgi Shımbay rayonınıń Q.Áwezov atındaǵı kolxozında tuwıldı. Ol jaslayınan jetim qalıp, kún kóriw ushın hár túrli miynet islewge májbúr bolǵan.
Óziniń «Tayarman» degen qosıǵında J.Aymurzaev ózi usaǵan jetimlerdiń ótken dáwirin eske túsirip ótedi, burınǵı kewilsiz ómir, qıyın kúnlerdi sóz etedi, bir pátir nan ushın azannan keshke shekem xızmet etkenligin súwretleydi. Jalańayaq, jalań bas, awıl arasınan jol salıp, bir tislem nan izlegen jastıń kórgen azaplı kúnleri qosıqta oqıwshı aldınan birme-bir ótiw menen sol ómirge sheksiz jek kóriwshilik sezim oyatadı.

Azap berip shıǵarmadıń únimdi,

Shırqırap men júrdim seniń qolıńda.

Óz ómiri tiykarında shayır nan ushın awır-azap kórgen jaslardıń turmısınıń kórinisin beredi.

1924-jılı Jolmurza Shımbayda internatqa qabıl etiledi. Baslawısh mektepte oqıydı. 1927-jılı ol Tórtkúldegi pedtexnikumǵa oqıwǵa kiredi.
Usı pedtexnikumǵa kirgen jılı onıń «Gúresiń» degen birinshi qosıǵı jazıladı.
Texnikumdı pitkeriw menen Jolmurza 1930-jılı Taxtakópir rayonına muǵallim bolıp jiberiledi. 1931-jılı ol Tórtkúlge qaytıp keledi de birotala ádebiyatqa beriledi. «Jas Leninshi» (házirgi «Qaraqalpaqstan jasları»), «Qızıl Qaraqalpaqstan» (házirgi «Erkin Qaraqalpaqstan») gazetasında islew menen óz dóretpesin hár tárepleme ósiriwge, onıń ómir menen tıǵız baylanısıwına múmkinshilik tabadı.
Shayırdıń «Waǵıń keldi», «Tayarman» (1928) qosıqları onı jas shayır sıpatında tanıttı. Ol basqa da qaraqalpaq jazıwshıları menen birge qaraqalpaq ádebiyatın rawajlandırıwǵa kóp kúsh jumsadı.
Bul dáwirde Jolmurza dóretpesi de ósti. J.Aymurzaev 1938-jılı «Hákisliler» degen p`esasın jazdı. P`esa tiykarınan alǵanda menmen, teris putaq adamlardı áshkaralawǵa arnalǵan.
1934-jılı Qaraqalpaq húkimeti kópshilik jaslardıń qatarında onı Moskvaǵá GİTİSqa (Mámleketlik teatr iskusstvosı institutı) oqıwǵa jiberedi. Shayırdıń «Azatlıq», «Shomanay», «Qızketken» degen qosıqları tap usı dáwirde jazıldı. J.Aymurzaevtıń eki qosıqlar toplamı basıldı (1935-1936). «Gúres», «Gúreste jeńdik» poemaları jarıq kórdi.
Ayrıqsha Ullı Watandarlıq urıs jıllarında J.Aymurzaev Watan qorǵawǵa shaqıratuǵın kóp ǵana qosıqların, poemaların hám dramalıq shıǵarmaların dóretti.
J.Aymurzaev tek poeziya tarawında ǵana emes, al dramaturgiya, proza tarawında da belgili boldı. Bul jaǵınan shayırdıń «Aygúl hám Abat» (1947) draması kútá sıpatlı. Sońǵı jılları ol «Ámiwdár`ya boyında», «Qızketken», «Muhabbatım adamlar» degen romanların jazıp, oqıwshılarǵa usındı.
J.Aymurzaev respublikalıq Berdaq atındaǵı sıylıqtıń laureatı, Ózbekstan hám Qaraqalpaqstan xalıq jazıwshısı.