Ибрайым Юсупов

Shayırdıń 30-jıllardaǵı qosıqları. J.Aymurzaev óziniń shıǵarma jaza baslaǵan kúninen-aq «Miynet eri Nuratdin», «Pirimbet», «Saldıq zavod», «On bes jılda» degen qosıqlarında jámiyetlik turmıstıń tiykarın sanalı túrde qayta qurıwshı adamlardı jırladı, erkin miynettiń qúdiretli kúshin kórsetti. Ol bar kúshi menen jańalıqlardı xalıqqa jetkeriwge háreket jasadı. Ol atızdaǵı, kárxanadaǵı miynet erlerin jırladı. Sol jılları jańa qalalar, posyolkalar, ullı qurılıslar iske tústi. Shayırdıń «Miynet eri Nuratdin» qosıǵı usınday máselege arnalǵan edi. Ol «texnikanıń tilin bilip» óz jobasın artıq orınlawǵa eristi:

Biriktirip

Kúshtiń bárin
Qızdırıp
İstiń jáwlanın,
Miynetli
Ǵálle joybarın
Orınladı Nuratdin.

Shayır qosıqlarında jańalıqtı úgitlewshi, mádeniyatqa shaqırıwshı sıpatında kórinedi:

İske kirdik beldi mıqlap,

Ketpedik biz keyin ıqlap,
Alǵa júrdik pát penen,
Jerdiń júzin tań qalarlıq,
Kópke úlgi is qılarlıq,
Káramattın kúsh bolarlıq, -

dep súwretleydi.

30-jıllardaǵı shayırdıń eń jaqsı shıǵarmalarınıń qatarınan «Palwan qız», «Shomanay», «Qızketken» qosıqları belgili orın iyeleydi. Bularda sol waqıtqa tán bolǵan miynet romantikası, poeziyaǵa xarakterli pikirdiń anıqlıǵı, kórkemlik bar. «Palwan qız» ılǵallı kolxozshılardıń miynet kóterińkiligin súwretleydi, kolxoz atızın ılǵallı miynet penen gúlge bólegen jigerli jaslardıń lirikalıq obrazın jaratadı.

Jáwlan etip, atız ishin toltırıp,

Jáne-jáne alǵa dep talpınıp,
Miynet maydanında qaynap sharq urıp,
Atızǵa nur berdi bárha palwan qız.

Palwan qız erkin miynet penen kámal tapqan, xalıqtıń alǵısına bólengen kóptiń biri.

«Shomanay» qosıǵında shayır bul kóz jetpes dalalıqtıń uzaq tariyxın ǵana jırlap qoymaydı, onıń gúlistan mákanǵa aynalatuǵınlıǵına bekkem isenim menen qarap, bir waqıtta qırshımay túynekke zar bolǵan Shomanaydıń búgingisine kóz jiberedi. Shomanaydı gúllentiw ushın biziń xalqımızdıń pidákerlik miynetiniń nátiyjesin kóz aldına keltiredi:

Sheshek atıp gúller, paxta-jońıshqa,

Nur tógedi qulash jayıp tum-tusqa,
Aq altınnıń bolıp jańa mákanı,
Kirgizedi mol baylıqtı turmısqa.

Shayırdıń qosıǵında qollanılǵan antitezalıq salıstırıwları úlken kórkemlik sıpatqa iye.

J.Aymurzaevtıń 30-jıllardaǵı poeziyasında áhmiyetli orın tutqan «Qızketken» shıǵarması da joqarıdaǵı «Shomanay» qosıǵı menen tema jaǵınan únles. Shayır bunda da Qızketkenniń ótken tariyxına kóz jiberip, negizgi oydı onıń búgingi xalqımız ushın burqıp aqqan tasqın kúshine, xalıqqa dáramat bolǵan iygilikli kúshine awdaradı. Qosıq óziniń tábiyiy kórkemligi menen dıqqatqa ılayıq:

Keń salalı, aydın shalqar dalalı,

Keń jawırınlı jerdiń jatqan alabı,
Kewildi kóterip, zeyniń ashadı,
Elpip qaǵıp, ósken mayday samalı.