Ибрайым Юсупов

«Ámiwdár`ya boyında» romanı. J.Aymurzaev qaraqalpaq ádebiyatında óziniń prozalıq shıgarmaları menen de belgili orın iyeleydi. Onıń «Traktor kelgende», «Quwat», «Abadan», «Kelin», «Jetimniń júregi», «Qızketken», «Muhabbatım adamlar», «Ámiwdár`ya boyında» sıyaqlı belgili shıǵarmaları bar.
J.Aymurzaevtıń iri prozalıq shıǵarması «Ámiwdár`ya boyında» romanı. Romannıń teması qaraqalpaq awılınıń ullı ózgerisin, miynet kóterińkiligin, usı iste aldıńǵı qatardaǵı jay adamlardıń ornın, xalıqlar doslıǵın súwretlewge arnalǵan. Shıǵarmanıń temasındaǵı jańa menen eskiniń gúresi, jańa usıl, jańa kóz-qarastıń jeńisin súwretlew baslı orın iyeleydi.
Bir qansha jıllar dawamında «Baxıtlı» kolxozına baslıq bolǵan Qámekbay keyin menmenlikke, kolxoz múlkin ısırap etiwge jol qoyadı, ol óz basınıń házligin oylap, ulıwma xalıqlıq isten shetleydi. Biraqta ol sırttan qaraǵan adamǵa kúyip-janıp islep júrgen sıyaqlı bolıp kórinedi. Endi ol sana-sezimi artta qalǵan ayırım adamlar menen birigip, kolxozǵa islewge kelgen Ráwshan, Boris sıyaqlı jaslarǵa qarsı shıǵadı. Kópshilik onıń turmısta artta qalǵanlıǵın, buzaqılıǵın jasırmay betine basadı, áshkara etedi. Romannıń keyninde ol jumıstan bosatılıp, onıń ornına kolxozdıń agronomı Ráwshan baslıq boladı. Shıǵarmada Ráwshan baslıq bolǵannan keyin onıń kóp penen birge kolxozdı aldıńǵı qatarǵa shıǵarǵanlıǵın, kolxozdıń qurǵınlasqanın súwretlewge kóp orın berilgen.
«Ámiwdár`ya boyında» romanınıń mazmunı miynetkeshlerde sanalılıqtı boldırıwǵa umtılıw, jámáát penen islese biliw sıyaqlı kútá áhmiyetli máselege arnalǵanlıǵın kóremiz. Romannıń tiykarǵı mánisi onda qatnasıwshı qaharmanlardıń háreketinde, obrazında sáwlelengen.


TÓLEPBERGEN MÁTMURATOV
(1939-1984)


Ómiri hám dóretiwshiligi. Tólepbergen Mátmuratov XX ásirdegi qaraqalpaq poeziyasına alpısınshı jıllardıń ekinshi yarımınan baslap keldi. Onıń qosıqlarındaǵı kúshli lirizm, tereń filosofiya birden hámmeniń dıqqatın ózine awdardı.

Bul dúńyada kereksiz zat joq,

Kóp kerekli zatlarǵa at joq,
Kereksiz zat bolmaǵanlıqtan,
Mına adam kosmosqa shıqqan,
Kókirek degen álemnen de keń,
Kereksiz zat oǵan kemde-kem.

Shayırdıń qosıqlarında, kóbinese usınday kúshli lirizm hám tereń filosofiya birigip kele beredi.

T.Mátmuratov 1939-jılı 1-sentyabrde házirgi Qaraózek rayonında diyqan shańaraǵında dúńyaǵa keledi. Awıldaǵı ulıwma bilim beretuǵın orta mektepti pitkergennen keyin Tashkentke oqıwǵa baradı. Biraq birden oqıwǵa túse almay Shırshıq qalasında qurılıs mákemelerinde bir jıl rabochiy bolıp isleydi. Onıń kewlinde bekkem uyalaǵan, oqıyman, dúńya ádebiyatınıń sóz marjanların úyrenip, adamzat ushın qádirli kórkem sóz dóretemen degen árman onı Tashkent mámleketlik universiteti (házirgi Ózbekstan mámleketlik Milliy universiteti)niń jurnalistika fakultetine baslaydı. Sóytip sol oqıw ornın 1963-jılı pitkerip shıǵadı. Onnan keyin «Jas Leninshi» (házirgi «Qaraqalpaqstan jasları»), «Sovet Qaraqalpaqstanı» (házirgi «Erkin Qaraqalpaqstan») gazetalarında isleydi. Armiya qatarında xızmet etedi. Qaraqalpaqstan televidenie hám radio esittiriw mámleketlik komitetinde «ádebiy esittiriwler» bóliminiń baslıǵı, «Ámiwdár`ya» jurnalında poeziya bóliminiń baslıǵı, juwaplı xatker, bas redaktordıń orınbasarı lawazımların atqaradı, 1984-jılı tosattan qaytıs boldı.
Ol poeziyaǵa aralasqan azǵana ómiriniń ishinde «Aq terek pe, kók terek» (1964), «Lirika» (1966), «Gózzallıq oyandı» (1970), «Aysánem» (1973), «Ashılısıw» (1977), «Arzıw shámeni» (1983), «Jaqsılıq sarayı» (1988), «Juldızlar janar» (1989) atlı kitapların shıǵarıp úlgerdi.
T.Mátmuratovqa poeziyada islegen salmaqlı miynetleri ushın Qaraqalpaqstan jaslar awqamı sıylıǵı, Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik sıylıǵı, «Ózbekstan Respublikasına miyneti sińgen mádeniyat xızmetkeri» húrmetli ataǵı berildi.