Ifodali o`qish va mutolaa madaniyati” fanidan materiallar 1-mavzu: “Mutolaa madaniyati” fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Reja

Qo`shimcha adabiyotlar:

1. Арасту. Поэтика. Ахлоқи кабир. Риторика. -Т.: «Янги аср авлоди», 2011. 352 б.

1. 
   Бадиий услуб ва тилнинг ифода воситалари. – Самарқанд, 1994.
   
2. 
   Жабборов Н. Маърифат надир. –Т.: Маънавият, 2010.
   
3. 
   Жумахўжа Н. Истиқлол ва она тилимиз. – Тошкент: Шарқ, 1998.
   
4. 
   Исламов Ў. Алишер Навоий асарларида нутқ маданияти талқини. Филол. ф.н. дисс автореферати.-Тошкент, 2011.
   
5. 
   Кайковус. Қобуснома. – Тошкент. Ўқитувчи, 1986.
   

3-маvzu: Mutolaa madaniyati va ifodali o`qish mazmuni. Mutolaa, voizlikning Sharq va G`arb madaniy tafakkurida tutgan o`rni
REJA:

1. 
   Sharqu G`arb madaniyati va notiqlik nazariyasi.
   
2. 
   Mutolaa san'ati, va’z va voizlik taraqqiyotida sharqona pand-nasihatning o`rni.
   
3. 
   Mutolaa madaniyati va ifodali o`qish.
   
4. 
   Epik asarlarda badiiy nutq masalasi.
   
5. 
   Liro-epik asarlarni mutolaa qilishda ritmning o`rni.
   
6. 
   Dramatik asarlarda notiqlik va deklorativ bayonning ahamiyati.
   
7. 
   Aruz vazni nazariyasi.
   

Tayanch tushunchalar: Notiqlik san'ati, shakllanish tarixi, G`arbda notiqlik, Yunon notiqligi, Aristotel, Qadimgi Gretsiya notiqligi, Rim notiqligi.Sharq madaniyati, G`arb madaniyati, badiiy nutq, notiqlik, deklorativ bayon, aruz vazni, Sharq notiqligi, Sharq voizlarining qarashlari, mumtoz asarlar, voizlik san'atining ulug`lanishi, sharq notiqlari asarlari, Markaziy Osiyo notiqligi.
Notiqlik qadim davrlardan beri alohida mahorat, san’at sifatida, insondagi maxsus noyob qobiliyat sifatida qabul qilib kelingan. Shuning uchun notiqlikni nutq madaniyatidan farqlash lozim. Har qanday og`zaki nutq shakli nutqyi mahorat ma’nosidagi notiqlik bо‘lavermaydi.
Notiqlik san’atida tinglovchilarni, ommani о‘ziga tortishga intilish maqsadi birinchi о‘rinda turadi. Notiqning nutqi chiroyli, jozibali bо‘lishi shart. Bunga erishish uchun nutqning mazmuniga, mantiqiy kuchiga, jumllarning jimjimadorligiga katta e’tibor beriladi.
Kishilar chiroyli, mazmundor nutq masalasi bilan juda qadimdan qiziqib keladilar. Qadimgi Gretsiya (Yunoniston) da va Rimda nutq madaniyatining naza-riy asoslari yaratildi. Nutq oldiga qо‘yiladigan ta-lablar ishlab chiqildi. Bunga quldorlik tuzumining rivojlanishi, quldorlik demokratiyasi sabab bо‘ldi. Bu davrda davlatning, savdo-sotiqning, sud ishlari-ning nihoyatda taraqqiy etishi notiqlikni san’at da-rajasiga kо‘tardi. Yetuk iison bо‘lish uchun albatta, notiqlik sai’atini egallash shart qilib qо‘yiladi. Ana shu ehtpyoj tufayli notiqlik nazariyasi yaratila-di. Unipg Sitseron, Demosfen, Kvintilian, Aristotel kabi pazariyotchilari yetishib chiqadi. Eramizning 335 yilida Aristotelning «Ritorika»si yaratiladi. Arastu "Ritorika" si notiqlik san'ati nazariyasiga daxldor to’laqonli asardir. Arastu notiqlik san'atini egallashni 5 qismga bo’lib o’rgatadi:
1. Matnni har tomonlama tayyorlash.
2. Matnni rеja asosida mutanosib holida joylashtirish.
3. Matnni o’zlashtirish.
4. Matnni so’z yordamida to’g’ri aks ettirish uchun tayyorgarlik.
5. Matnni to’gri talaffuz qilib, tinglovchiga yеtkazish.
Aristotеl fikrlari bugun uchun ham qimmatli, jumladan, ifodali o’qish uchun ham ahamiyatlidir. Qizig’i shundaki, Dеmosfеn ham Apastu kabi 384-322-yillapda yashagan. Afinada tug’ilgan Dеmosfеnning umri ota mеrosini tog’asidan qaytarib olish kurashlari ichida o’tadi. Singlisi va unga qolgan mеpos tog’asi qo’lida qoladi. Tog’asi unga pand bеrgach, ko’p yil sudlashadi. Sudlashishdan oldin 4 yil Isеy dеgan mashhur advokat qo’lida o’qiydi. Ustozi unga mashhur tarixchi Fukidid va Aflotun asarlarini o’rgatadi. Oqibat notiqlikni o’rganadi. Dеmosfеnning xalq oldidagi 1-nutqi ayanchli holda, to’polon, kulgu, masxaralash bilan kutib olindi. Chunki Dеmosfеnning tovushi past bo’lib, bir oz duduqlanar, "r" hapfini aytolmas, yеlkasini qimirlatib turar, ko’pchilik orasida o’zini to’g’ri tuta olmas edi. Dеmosfеn ikki marta ham muvaffaqqiyatsizlikka uchradi. Oqibat har kuni bir nеcha soat mashq qildi va mashhur notiq bo’lib yеtishdi. Yunon notiqligi O’rta Osiyo voizligi uchun ham poydеvor bo’ldi.