Ihyou ulumid-din

«Allohdan bandalari orasidagi olim-bilimdonlargina qo‘rqur» (Fotir surasi, 28-
oyat).
Xushu’ga Allohning ushbu so‘zi dalildir:
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi 126
«Allohga itoat qilib bosh eguvchi, Allohning oyatlarini ozgina qiymatga sotib
yubormaydigan zotlar ham bor» (Oli Imron surasi, 199-oyat).
Tavozu’ga misol:
«O‘zingizga ergashgan mo‘min bo‘lgan kishilar uchun qanotingizni past tuting
(Ya’ni, ularga xushxulq bilan kamtarona muomalada bo‘ling)» (Shuaro surasi,
215-oyat).
Husni xulqga misol:
«(Ey Muhammad), Alloh tomonidan bo‘lgan bir marhamat sababli ularga
(sahobalaringizga) yumshoq so‘zli bo‘ldingiz» (Oli-imron surasi, 159-oyat).
Zohidlikka misol:
«Alloh kimni hidoyat qilishni istasa, uning ko‘nglini islom uchun keng qilib
qo‘yar» (An’om, 125-oyat). «Keng qilish nima?» deyilganda, quyidagilar aytildi: «Agar
nur qalbga tashlansa, qalb kengayib kattalashadi». «Uning alomati qanday bo‘ladi?»
deyilganda, Rasulullohning quyidagi so‘zlari misol qilindi: «G‘urur hovlisidan ajrab,
abadiy hovliga qaytib, o‘lim kelishidan oldin unga tayyorgarlik ko‘rish».181
181. Hokim va Bayhaqiylar rivoyati. Zahabiy bu hadisni zaif degan.
Zohidlik deganda, amallar ilmini ko‘proq axtarib, uni fasod qiladigan, qalblarni
tashvishga soladigan, vasvasa qo‘zg‘aydigan va yomonliklar olib keladigan narsalarni
bilish tushuniladi. Dinning asli ham yomonliklardan saqlanishdir. Buni ushbu ma’nodagi
she’rdan ham tushunish mumkin:
Yomonlikni tanidim, undan saqlanish uchun,
Yomonlikni tanidim unga tushmaslik uchun.
Yomonlikni tanigan undan uzoqda bo‘lgay,
Yomonlikni bilmagan tuzog‘iga ilingay.
Fe’liy amallar Allohga yaqin qiladi. Ularning eng oliyi qalb va til bilan Allohning zikrida
bardavom bo‘lishdir. Fasod qiladigan, tashvish keltiradigan narsalarni bilish sha’ndir.
Uning qismlari ko‘p va tarmoqlari uzundir. Uni bilishga ehtiyoji g‘olib keladi. (Ya’ni, uni
o‘rganish zarur.) U narsalar oxirat yo‘lidagi sulukni balolashini umumlashtiradi.
Dunyo olimlari esa, hukm va qozilikdagi g‘aroyib furu’lar va vaz’iy suratlardan bahs
qilishadi. Holbuki, ular bahs qiladigan masalalar zamonga to‘g‘ri ham kelmaydi, voqe’
bo‘lishi ham dargumon. Voqe’ bo‘lsa ham, o‘zlari uchun emas, balki boshqalar uchun
bo‘ladi. Ertayu kech xotiralarida, dillarida, amallarida yo‘liqadigan muhtoj narsani tark
etishadi! O‘zi uchun muhim bo‘lgan narsani boshqaga bag‘ishlagan kishidan ko‘ra
saodatlikdan yiroq kishi bormi? Undaylar Allohga yaqin bo‘lish o‘rniga xaloyiqqa yaqin
bo‘lishni afzal ko‘rishadi, dunyo bolalari orasida fozil tadqiqotchi, nozik ilmlar olimi deb
nomlanishni havas qilishadi. Ammo ularni Alloh taolo shu odamlarning hurmatlaridan
foydalantirmay jazolaydi. Qiyomatdagi jazosi esa, muqarrab bandalarning, ilmiga amal
qilganlarning obro‘larini ko‘rib, xasrat va inqiroz holga tushish bo‘ladi.
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy