Ijtimoiy antropologiya va diniy munosabatlar reja

Din sotsiololgiyasining metodlari.
Din fenomenini o‘rganishda 
umumiy sotsiologiyada qo‘llaniluvchi usullardan* foydalaniladi. 
Bular: so‘rov va statistik analiz; kuzatish va eksperiment; kross- 
madaniy taqqoslovchi tahlil; yozma manbalaming, tarixiy 
hujjatlaming tahlili, kontent analiz.
Din sotsiologiyasida ham muhim usullardan biri so‘rov bo‘lib, 
u odatda standartlashtirilgan intevyu yoki anketa tarzida amalga 
oshiriladi. Respondentlarga ulaming diniy kelib chiqishi va 
e’tiqodi, diniy urf-odat va an’analami hajarishi. qay darajada o‘li 
mdan keyingi hayotga ishonchi kabi qator savollar beriladi. Bunda 
respondentlaming e’tiqodlilik darajasi, dinga bo‘lgan munosabati 
va uning namoyon bo‘lish shakllari aniqlanadi. So‘rov usuli orqali 
diniylik xususiyatlari va ma’lum sotsial ustanovkalar o ‘rtasida 
korrelyasion bog'liqlikni aniqlash imkonini beradi.
Din sohasidagi nisbatan chuqur aloqadorliklami va sabablami 
aniqlash so‘rovdan tashqari boshqa usullami va tahlilni talab 
qiladi. So‘rov, eksperimant, statistik analiz, kuzatish kabi metodlar 
natijasida olingan ma’lumotlarni tahlil qilish, talqin* qilish juda 
muhim ahamiyat kasb etadi.
Din insonning chuqur ichki his-tuyg‘ulariga bog‘liq bo‘lgani 
uchun 
dinni 
o'rganishga 
aloqador 
bo'lgan tadqiqotlarda 
eksperiment usulidan axloqiy nuqtai nazardan yondashilgan holda 
kamdan-kam vaziyatlarda qo‘llaniladi. Chunki insonning diniy 
tuyg‘ularini manipulyasiya qilinishi individl^r tomonidan ham 
salbiy qabul qilinadi. Ammo ba’zan insonning noodatiy xislatlarini
152

---

namoyon qilish (ekstrasenslik, shamanlik va h.k), diniy 
ta’limotlami o‘qitish dasturlarini kiritish vaziyatiarida mazkur 
usuldan foydalaniladi.
Kross-madaniy taqqoslash turli madaniyatlarda amal qiluvchi 
diniy fenomeniami taqqoslashni va solishtirishni nazarlda tutadi. 
Misol uchun mazkur usul vositasida M.Veber , xristianlik va 
buddaviylikdagi qutilish tushunchasini diniy va madaniy jihatdan 
taqqoslagan.
Tarixiy yozma manbalar va hujjatlami tahlil qilish metodi 
diniy tashkilotlaming tipologiyasini yaratish, dinning evolyutsiyasi 
bosqichlarini o‘rganish, protestantizmning kapitalizmning rivojiga 
ta’sirini aniqlash paytida qo‘llanilgan.
V.V.Rozanov kontent analiz usuli vositasida xristianlik 
tarixining 
qaysi 
bosqichlarida 
“yorug‘lik” 
(xursandchilik, 
bayramlar, tinchlik) va qaysi bosqichlarida “zuknat” (azob-uqubat) 
ustunlik qilganini aniqlagan.
Sotsiolog din fenomenini o‘rganish davomida sotsiologiyada 
qo‘llaniluvchi turli metodlardan foydalanadi. Ba’z&n tadqiqot 
to‘liq bo‘lishi uchun bir qancha metodlami kompleks tarzda 
qo‘llash maqsadga muvoffiq bo‘ladi.