I(q-q). indd

Aydi’n’ ta’byati’ ha’m woni’ u’yreniw
Aydi’n’ ta’biyati’ ko’p ta’repten Jerdekinen basqasha boli’p, wol 
atmosferag’a baylani’sli’ yemes. Aydi’n’ beti ku’ndizi 120° qa shekem i’ssi’ 
bolsa, keshte 150° qa shekem suwi’q boladi’. Ayda tu’n ha’m ku’ndizdin’ 
ha’r biri derlik 15 ku’nnen dawam yetedi.
Aydi’n’ beti pa’s tegislik, to’belik, shuqurli’q ha’m tawlardan 
ibarat. Biraq Ayda hawa, suw bolmag’anli’g’i’ sebepli tirishilik 
joq.
Qorshag’an a’tirapti’ jansi’z ta’biyat qorshap alg’an. Qi’zi’g’i’ sonda, 
Ayda Quyash nuri’ barli’q jerdi qi’zdi’ri’p turg’an waqqi’tta da aspan qap-
qarang’i’ boli’p ko’rinedi. A’ti’raptag’i’ qap-qarang’i’ aspanda juldi’zlar 
ko’rinip tura beredi.
Hawani’n’ joqli’g’i’ sebepli ha’r qanday mayda «qan’g’i’g’an tas» ta 
biyma’lel woni’n’ betine shekem jetip bari’p uri’ladi’ ha’m iz qaldi’radi’. 
Milliard ji’llar dawami’nda Ay betin bunday taslar – meteoritler menen 
«bombalaw» aqi’betinde wonin betinde ko’plep shuqi’rli’qlar – kraterler 
payda bolg’an. U’lken kraterlerden birine Ulug’bektin’ ati’ qoyi’lg’an.
Aydi’n’ ta’biyati’n u’yreniw ali’mlardi’ ko’pten beri qi’zi’qti’ri’p keledi. 
A’sirese, aqi’rg’i’ bir neshshe won ji’llar ishinde Aydi’ kosmosli’q apparatlar 
ja’rdeminde u’yreniw na’tiyjesinde u’lken jetiskenlikler qolg’a kirgizildi. 
Jerden ushi’ri’lg’an kosmosli’q raketa birinshi ma’rte 
1959-ji’li’ Ayg’a jetip bardi’. Aldi’ng’i’ Sovet da’wirinde 
ushi’ri’lg’an bul avtomatli’q stanciya Ayda da Jer shari’ni’n’ 
su’wretin ali’p Jerge jetkerip berdi.
Sonnan beri jerden basqari’latug’i’n wonlap avtomatli’q stanciyalar 
Ayg’a qondi’ri’ldi’. Avtomatli’q ta’rizde islewshi bul stanciyalar Aydi’n’ 
betin u’yrenip xabarlardi’ Jerge jetkerip turadi’. Ayi’ri’m avtomatli’q 
stanciyalar Jerge qayti’p tusirildi. Wolar wo’zi menen birge Ay denelerine 
tiyisli ha’r tu’rli u’lgilerdi keltirdi.