Iqtisod moliya

Kapital. Kapital yoki investitsion resurslar - bu hamma ishlab chiqarish vositalarini o’z 
ichiga oladi. Bularga tovar ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish uchun zarur bo’lgan barcha 
vositalar, ya’ni mashina-uskuna, bino, inshoot, traktor, aloqa vositalari va boshqa shunga 
o’xshashlar kiradi. Ana shu vositalarni ishlab chiqarish va jamg’arish jarayonini investitsiyalash 
deb ataladi. 
Bu erda ikki holatni eslatish kerak: 1) investitsion tovarlar iste’mol tovarlaridan shunisi 
bilan farq qiladiki, iste’mol tovarlari odamlar ehtiyojini bevosita qondiradi. Investitsion tovarlar 
esa bavosita, ya’ni iste’mol tovarlari ishlab chiqarish uchun ishlatilishi bilan odamlar ehtiyojini 
qondirishga xizmat qiladi. 2) Kapital deganda bu ma’noda pul ko’zda tutilmaydi. Iqtisodchilar 
ko’pincha «pul kapitali» iborasini pulni ko’zda tutgan holda ishlatadilar, lekin bu erda ishlab 

---

chiqarish vositalari sotib olish uchun ishlatiladigan pul bo’lishi mumkin, xolos. Pulning o’zi 
hech nima yaratmaydi, ishlab chiqarmaydi, demak, uni iqtisodiy resurs deb bo’lmaydi. 
Kapital inson tomonidan yaratilgan mehnat vositalari, mehnat qurollari (mashina, asbob-
uskuna, turli apparatlar, dastgoh va hokazolar) va mehnatning umumiy sharoitlari bino, 
inshootlar, kanallar, yo’llar va hokazolarni hamda mehnat ashyolarini o’z ichiga oladi. Mehnat 
ashyolari tabiiy va xom ashyolardan iborat bo’lib, tabiiy ashyolarga tabiiy boyliklar - ko’mir, 
ruda, neft va hokazolar, xom ashyolarga inson tomonidan ishlov berilgan material, qazib olingan 
ko’mir, neft, eritilgan metall va hokazolar kiradi. 
Ularning hammasi real kapitalni tashkil etadi. Real kapital iqtisodiy resurs bo’ladi. Pul 
yoki moliya kapitali iqtisodiy resurs emas. Bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy resurslar 
tushunchasi ko’proq ishlatiladigan bo’ldi. Kapitalga investitsion resurslar tarzida qaraydigan 
bo’lsak, u keltiradigan daromad, yillik protsent divident tarzida namoyon bo’ladi. 
Mehnat. Mehnat — bu keng ma’nodagi termin bo’lib, iqtisodiy nuqtai nazardan 
insonlarning jismoniy va aqliy qobiliyatlarini ko’zda tutadi (tadbirkorlik qobiliyati alohida 
ajratiladi). Xar qanday kasb-hunar egasi, dehqon, chorvador, tikuvchi, to’quvchi, o’qituvchi va 
hokazolar bajargan ish mehnat deb ataladi. Mehnat omilining yaratilgan mahsulotdagi ulushi, 
uning egasiga ish haqi tarzida tegadi.