Iqtisodiy bilim asoslari

FAOLLASHTIRUVCHI SAVOL VA TOPSHIRIQLAR
?
Kamaydi
?
Oshdi
Narx-navo
Tovar va xizmatlarga bo‘lgan yalpi 
talab
Kamaydi
?
Aholi va firmalar ixtiyoridagi 
pul mablag‘lari miqdori
Kamaydi
?
Tovar ishlab chiqarish va 
xizmat ko‘rsatish hajmi
?
Kamaydi
Oshdi
Soliqlar
Kamaydi
Aholining ish bilan
ta’minlanganlik darajasi
http:eduportal.uz

---

69
Yalpi talab
— mamlakatda ma’lum vaqt davomida sotib olinishiga 
ehtiyoj va imkoniyat bo‘lgan tovar va xizmatlarning umumiy qiymati.
Yalpi taklif
— mamlakatda ma’lum vaqt davomida ishlab chiqarilishi 
va bozorga chiqarilishi imkoniyati bo‘lgan tovar va xizmatlarning 
umumiy qiymati.
ish bilan ta’minlanganlik darajasining pasayishiga olib keladi. Aksincha, 
agar soliqlar kamaytirilsa, aholi va firmalar ixtiyorida ko‘proq pul qoladi. 
Bu holatda tovar va xizmatlarga bo‘lgan yalpi talab oshadi. Bu esa, o‘z 
navbatida, tovar va xizmatlar ishlab chiqarishning ko‘payishiga, aholining 
ish bilan ta’minlanganlik darajasining oshishiga olib keladi.
Xuddi shu kabi, agar davlat soliqlarga tegmasdan o‘z xarajatlarini yoki 
transfert to‘lovlarini oshirsa, tovar va xizmatlarga bo‘lgan yalpi talabi 
oshadi. Bu esa, o‘z navbatida, tovar va xizmatlar ishlab chiqarishning 
ko‘payishiga, aholining ish bilan ta’minlanganlik darajasining oshishiga 
yoki inflatsiya darajasining oshishiga olib keladi. Aksincha, agar 
soliqlar o‘zgarishsiz qolib, davlat xarajatlari yoki transfert to‘lovlari 
kamaytirilsa, tovar va xizmatlarga bo‘lgan yalpi talab kamayadi. Bu esa 
tovar va xizmatlar ishlab chiqarishning kamayishiga, aholining ish bilan 
ta’minlanganlik darajasining pasayishiga yoki inflatsiya darajasining 
pasayishiga olib keladi. Ko‘pchilik hollarda, davlat bir vaqtning o‘zida 
ham davlat xarajatlarini, ham soliqlar stavkasini o‘zgartirish bilan 
iqtisodiyotni barqarorlashtirishga urinadi.
Davlat budjeti kamomadining miqdori mamlakatda ishlab chiqarilgan 
bir yillik yalpi mahsulot hajmining 2—3 foizi miqdorida bo‘lishi 
normal holat hisoblanadi. Lekin kamomad hajmi haddan tashqari oshib 
ketganda, uni kamaytirish chora-tadbirlari ko‘rilishi lozim bo‘ladi. 
Davlat budjetining kamomadini quyidagi yo‘llar bilan kamaytirishi 
mumkin: 1. Davlat xarajatlarini kamaytirish; 2. Qo‘shimcha daromad 
manbalarini topish; 3. Tovar va xizmatlar bilan ta’minlanmagan, ortiqcha 
pulni muomalaga chiqarish; 4. O‘z fuqarolaridan, firmalardan, chet el 
hukumatlari, xalqaro bank va moliyaviy muassasalaridan qarz olish.
Davlat o‘zining pul-kredit siyosatini markaziy bank orqali olib boradi. 
Ma’lumki, markaziy bank va tijorat banklari birgalikda mamlakatning