Iqtisodiy tarix faniga kirish

Iqtisodiy tarix kursining tuzilishi va davrlashtirish. 
Eng murakkab muammolardan biri iqtisodiy tarixni davrlashti-
rishdir. Hozirda iqtisodiy adabiyotlarda ikkita asosiy yondashuv 
mavjud: formatsion va sivilizatsion. 
Ilmiy-texnika inqilobi ta’sirida insoniyat tarixini davrlashtirishga 
turli xil yondashuvlar qo‘llanila boshlandi, masalan, industrlashti-
rishdan oldingi–industrial–postindustrial jamiyat (D.Bell, A.Turen 
va boshqalar); agrar–industrial–texnogen sivilizatsiya (O.Goffler). 
Tadqiqotlarning har bir yo‘nalishi real voqelikning faqatgina 
bir qismini o‘rgangan. Ko‘pchilik zamonaviy tadqiqotchilar hozir-
da mavjud nazariyalarning hech biri universallikka da’vo qilolmas-
ligiga, tarixning har qanday davrlashtirilishi ixtiyoriy ekanligi va 
bu borada bahslashish mumkinligi bilan rozilar. Ko‘pgina naza-
riyalar tarixiy jarayonlardagi real tendensiyalarni namoyon qildi, 
lekin ishonarli bo‘lmadi, chunki boshqa tendensiyalar ustuvorlikka 
erishib baland keldi. 
Insoniyat jahon sivilizatsiyasining katta o‘zgarishlar yuz berish 
bosqichida turganligi sababli tarixiy voqealarga sivilizatsion yon-
dashuv bo‘lishi tabiiydir. Bunda bir mamlakat emas, balki u yoki 
bu jamiyatning moddiy, g‘oyaviy, madaniy, diniy, ma’naviy belgi-
lari yaxlitligicha uning e’tibor markazida bo‘ladi. 
Bu yondashuv, birinchidan, zamonaviy insoniyatga bir qator 
ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, ilmiy-texnik va madaniy xususiyatlar-
16

---

1-MAVZU. IQTISODIY TARIX FANIGA KIRISH 
ning umumiyligi umuminsoniy manfaatlar va qadriyatlari jihatdan 
xosdir. Ikkinchidan, bu yondashuv asosida G’arb sivilizatsiyasi 
mezonlari, uning liberal-demokratik qadriyatlari va ilmiy-texnik 
rivojlanganlik darajasi yotadi. U alohida mamlakatlar, ularning 
iqtisodiyoti, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlari va boshqalarning 
rivojlanishini batafsil o‘rganishga yordam beradi.