Iqtisodiy tarix faniga kirish

Karl Byuxer (1847-1930 yy.) 
Nemis tarixchilari orasida Karl Byuxerni qayd etib o‘tish zarur. 
U o‘zining asosiy asari “Xalq xo‘jaligining paydo bo‘lishi”da (1893 
y.) iqtisodiy jarayonlarni uch bosqichga bo‘lib, xo‘jalik rivojlanishi-
ning xususiy rejasini olg‘a surgan: birinchi bosqich – “uy xo‘jaligi” 
(hamma ne’matlar qayerda ishlab chiqarilgan bo‘lsa, o‘sha yerda 
iste’mol qilinadi); ikkinchi bosqich - “shahar xo‘jaligi” (bevosita al-
mashinuv bo‘lib, shaxsiy ishlab chiqarish, qo‘shimcha iste’molchi 
- buyurtmachi uchun ishlab chiqariladi); uchinchi bosqich - “xalq 
xo‘jaligi” (milliy davlatlarning paydo bo‘lishi natijasidir). 
K.Byuxerning fikricha har bir bosqich boshqa bosqichga us-
tunlik qilgan sharoitda ham mavjud bo‘lishi mumkin. Uning 
ko‘p ishlari shaharlarning rivojlanishi haqida yozilgan. Olimning 
ta’kidlashicha, o‘rta asrlarda mayda, shahar dehqonchiligi bilan 
bog‘liq xo‘jaliklar ustunlik qilgan. 
Maks Veber (1864-1920 yy.) 
Nemis tarixchisi va sotsiologi Maks Veberning “Xo‘jalik tarixi 
(umumiy ijtimoiy-iqtisodiy tarixi ocherki)”, “Protestantlik etika-
si va kapitalizm ruhi” (1904 y.) kabi asarlarida tarixiy-iqtisodiy 
muammolarni o‘rganishdan asta-sekin ijtimoiy muammolarni 
o‘rganishga o‘tilgan. M.Veber qadimgi dunyoning agrar tarixi bi-
lan shug‘ullangan, Germaniyada XIX asr oxirida dehqonlarning 
ahvolini o‘rgangan. U G‘arbiy Yevropa kapitalizmining kelib chi-
qish nazariyasini ishlab chiqib, uning asosiy manbasi sifatida hu-
narmandlar va tadbirkorlarning kundalik faoliyati deb hisoblagan. 
U puritan
1 
g‘oyalari, ularning kuchli ruhiy tuzilishi kapitalizmning 
rivojlanishini rag‘batlantirib turadi, deb hisoblardi. Uning fikricha, 
protestantizmning xo‘jalik etikasi insonni o‘zining professional 
vazifasini bajarishga, kundalik mehnat faoliyatida dindan yordam 
izlash, atrof-muhitni o‘zgartirishga yo‘naltirgan edi. 
1 
Puritanlik (ing. puritan, lot. purus – sof, toza) – o‘ta qat’iy fe’l-atvor, ehtiyojlarning 
maksimal darajada cheklanishi, har qanday dabdabalik va qulayliklarga qarshi bo‘lish, 
oila va nikoh masalalariga patriarxal munosabatga asoslangan turmush tarzi (https:// 
dic.academic.ru/dic.nsf/enc_culture/2170) 
12

---

1-MAVZU. IQTISODIY TARIX FANIGA KIRISH