Iqtisodiy tarix faniga kirish

 Iqtisodiy tarix fanining predmeti, metodlari va vazifalari 
Jahon xo‘jaligi tarixini bilmasdan turib zamonaviy strategik 
va ilg‘or iqtisodiy fikrlay oladigan haqiqiy iqtisodchi – mutaxas-
sis bo‘lish mumkin emas. Respublikamiz mutaxassislari o‘tmishda 
G‘arbiy Yevropa, AQSh va Yaponiyada qo‘llanilgan iqtisodiy mexa-
nizmlar to‘g‘risida chuqur bilimga ega bo‘lishlari kerak. 
Ushbu tajriba quyidagilardan iborat: 
1. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishi rivojlanishining amerika-
cha yo‘li. 
2. XX asr iqtisodiyotini davlat tomonidan boshqarish metod-
lari tarixi. 
3. Ikkinchi jahon urushidan keyin dunyoning rivojlangan 
mamlakatlaridagi “iqtisodiyot mo‘jizasi”ning iqtisodiyotga turtki 
beruvchi sabab va omillari. 
4. Bu bilimlar zamonaviy iqtisodiy nazariyalarni shakllantirish 
uchun ma’lumotlar bazasini yaratish va ayniqsa iqtisodiy inqiroz-
dan chiqishning oqilona modellarini izlashga yordam beradi. 
Iqtisodiy tarix fani kishilik jamiyati rivojlanishini tadqiq 
etishda uch yo‘nalishga asoslanadi: 
● tarix; 
● iqtisodiyot nazariyasi; 
● aniq iqtisodiyot. 
Bu fandan rivojlangan mamlakatlar, mintaqalar va butun 
dunyo iqtisodiy tarixi, xalq xo‘jaligi tarixi hamda iqtisodiy g‘oyalar 
tarixi kabi alohida yo‘nalishlar ajralib chiqdi. 
7

---

Iqtisodiy tarixning bunday tuzilishi va integratsion xususiyatlari 
uning turli-tuman o‘rganish obyektlarini alohida tadqiq etilishiga 
bog‘liq holda tushuntiriladi. Eng umumiy holda tushuntirishda 
iqtisodiy jarayon va voqealarning paydo bo‘lishi, shakllanishi va 
rivojlanishi tarixini o‘rganish obyekti sifatida xizmat qiladi. Turli 
mintaqalar iqtisodiy tarixini o‘rganish obyekti bo‘lib davlatning 
iqtisodiy siyosati hamda alohida tarixiy voqealarning sabab va 
oqibatlari xizmat qiladi. 
Xalq xo‘jaligi tarixining tadqiqot obyekti sifatida ishlab chiqa-
rish usullari evolutsiyasi, xo‘jalik tarmoqlari tarixi, alohida iqti-
sodiy jarayonlar (urbanizatsiya, kooperatsiyalashuv, sanoatlashuv 
va boshqalar) tarixi, iqtisodiy institutlar (soliq, narx, moliya va 
kredit, ish haqi) tarixi, iqtisodiy g‘oyalar tarixi uchun esa iqtisodiy 
nazariyalar tarixi, alohida nazariyalar tarixi va iqtisodiy tahlil me-
todlari tarixi xizmat qiladi. 
Iqtisodiy tarixning integratsion xususiyati e’tiborga olinsa uning 
tadqiq etish predmetlarini ajratish ancha murakkab. Bu masala 
yurtimiz va chet el adabiyotlarida qayta-qayta ko‘tarib chiqilgan 
va u turli-tuman nuqtayi nazardan tushuntirilgan. Xuddi shun-
day iqtisodiy tarix va iqtisodiyot tarixining bir-biriga o‘xshashligi 
to‘g‘risidagi turli fikr va munozaralar ham davom etmoqda. 
● Keng ma’noda iqtisodiy tarixning predmeti jamiyatning “iqti-
sodiy harakati”, uning o‘zgarishi xususiyatlari, bunday harakat-
larning transformatsion qonuniyatlari, uning ijtimoiy hayotning 
barcha sohalari bilan bo‘lgan aloqalaridan iborat bo‘ladi. 
● Tor ma’noda esa turli mamlakatlar aholisining xo‘jalik faoli-
yati, ulardagi ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va ish-
lab chiqarish xususiyatlarining o‘zgarib borishi predmet sifatida 
o‘rganiladi.