Ishlab chiqarishni boshqarish tizimlarining tasnifi. Texnologik jarayonlarini avtomatlashtirilgan tizimlarini tarkibi va strukturasi

6.2.8. Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash
Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash mahsulotni loyihalash ishlarining 
davomidir. Bu bosqichda, ushbu mahsulot qanday texnik usullar va vositalar, 
ishlab chiqarishni tashkil etish usullari yordamida tayyorlanishi lozimligi 
aniqlanadi, uning tannarxi ishlab chiqarishning unumdorligi yakuniy aniqlanadi. 
Ishlab chiqarishning texnik darajasini oshirish va xarajatlarini kamaytirish, mehnat 

---

sharoitini yaxshilash, atrof muhitni muhofaza qilish maqsadida ushbu metodika har 
bir yangi mahsulot uchun ham, an’anaviy mahsulot uchun ham ishlab chiqiladi.
Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash oxvativaet texnologik jarayonlarni 
loyihalashni qamrab oladi, ya’ni:
- jihoz-uskunalarni tanlash va sex maydonida joylashtirish;
- maxsus texnologik jihozlashni aniqlash va loyihalash;
- 
mehnat, 
materiallar, 
xom 
ashyo 
va 
energiyaning 
xarajatlarini 
me’yorlashtirish.
Texnologik jarayon deganda boshlang‘ich materiallar, xom ashyo va yarim 
tayyor mahsulotning holatini va xususiyatlarini o‘zgartirish yo‘li bilan mahsulotni 
tayyorlash usullarining yig‘indisi tushuniladi.
Ishlab chiqarishni texnologik tayyorlash jarayonida ishlab chiqarish 
jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish usullari ishlab chiqiladi, 
shuningdek ishlab chiqarishni tashkil etishning ba’zi masalalari hal etiladi, ya’ni: 
oqimli usullarni joriy qilish, ish o‘rinlarini va uchastkalarini tashkil etish va 
jihozlash, transport vositalari va xom ashyoni, yarim tayyor mahsulot va 
mahsulotlarni saqlash vositalarini tanlash va hokazo.
Texnologik tayyorlash yo‘nalishli texnologiyasini ishlab chiqishdan, ya’ni 
asosiy operatsiyalarni bajarish ketma-ketligini aniqlashdan va ularning sexlarda 
jihoz-uskunalarining 
muayyan 
guruhlariga 
biriktirilishi 
ketma-ketligini 
aniqlashdan boshlanadi. Ayni paytda texnologik jihoz-uskunalarni tanlash, vaqt 
me’yorlarini hisoblash va ishlarning razryadini belgilash amalga oshiriladi, tegishli 
malaka darajasi bo‘lgan ishchilarning mutaxassisligi ko‘rsatiladi. Yo‘nalishli 
texnologiyaga muvofiq har bir sexga va uchastkaga ishlov beriladigan mahsulot 
turlari biriktiriladi, bu ularning ixtisoslashuvini, korxonaning ishlab chiqarish 
tuzilmasida o‘rni va rolini belgilab beradi.
Keyin har bir sex va uchastka uchun operatsion texnologiya ishlab chiqiladi, 
uning tarkibida har bir ishlab chiqarish operatsiyasini bajarish ko‘rsatmalari va 
parametrlarini o‘z ichiga olgan operatsiyalar bo‘yicha texnologik kartalar mavjud.
Individual va mayda seriyali ishlab chiqarishlar hamda texnologik 
jarayonlarni ishlab chiqishning nisbatan sodda texnologiyasi bo‘lgan korxonalar 
odatda yo‘nalishli texnologiya bilan cheklanadi. Ommaviy va yirik seriyali ishlab 
chiqarishlarda yo‘nalishli texnologiyadan keyin batafsilroq operatsiyalar bo‘yicha 
texnologiya ishlab chiqiladi.
Bu bosqichda taklif qilinadigan barcha mumkin bo‘lgan texnologiyalardan 
keyin optimal texnologiyani tanlash amalga oshiriladi. Bunda texnologik va texnik 
ko‘rsatkichlar taqqoslanadi, mahsulotning tannarxi qiyoslanadi.

---

Ishlab chiqarishning optimal texnologiyasi mehnat unumdorligini oshirish, 
boshqa variantlarga qaraganda mahsulotning eng past tannarxida uni 
tayyorlashning talab etilgan sifatini ta’minlashi lozim.
Yangi mahsulot turlarini ishlab chiqarishni tashkil etish, mahsulotlarni ishlab 
chiqarish jarayonlarini modernizatsiyalash moddiy va tashkiliy tayyorlashni talab 
qiladi. Ishlab chiqarishni moddiy tayyorlash yangi jihoz-uskunalarni sotib olish, 
montaj va sozlashni, asboblar va moslamalarni, xom ashyoni va materiallarni 
tayyorlash yoki sotib olishni, ya’ni ishlab chiqarishni barcha moddiy-texnik 
resurslar bilan ta’minlash ko‘zda tutadi.
Tashkiliy tayyorlash ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishni 
takomillashtirish hamda ularni yangi mahsulotni tayyorlash sharoitlariga, yangi 
texnika va texnologiyaga moslashtirishni o‘z ichiga oladi. Bunga shuningdek 
ishlab chiqarishning yangi xususiyatiga muvofiq kadrlarni tanlash va joy-joyiga 
qo‘yish, boshqarish apparatining tuzilmasiga, mehnatning funksional va ierarxik 
taqsimotiga tuzatishlarni kiritish kiradi.
Nazorat savollari
1. Kimyo-farmatsevtik va biotexnologik ishlab chiqarishlarni loyihalashning 
umumiy asoslari
2. Loyiha bosh muhandisining vazifalari.
3. Texnik taklif.
4. Eskiz loyiha. 
5. Texnik loyiha.
6. Avan-loyiha.
7. Sertifikatsiya.
8. Ishlab chiqarishning texnik va texnologik rivojlanishi vazifalari. 
9. Ishlab chiqarishni texnik tayyorlash.
10. Texnik tayyorlashni rejalashtirish.
Adabiyotlar:
1. 
Yusupbekov N.R., Muhammedov B.I., G’ulomov Sh.M. Texnologik 
jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish: texnika oliy o‘quv yurtlari 
talabalari uchun darslik. – T.: O‘qituvchi, 2011.-576 b. 
2. 
Адилов Ф.Т. Построение информационно-управляющих систем для 
непрерывных промышленных производств. – Ташкент: ТашГТУ, 2015. 
-160с. 
3. 
Arben Cela, Mongi Ben Gaid. Optimal Desgn of Distributed Control and 
embedded Systems. – Germany:Springer, 2014. 466p. 
 

---