Ishlab chiqarishni boshqarish tizimlarining tasnifi. Texnologik jarayonlarini avtomatlashtirilgan tizimlarini tarkibi va strukturasi

Ishlab chiqarish turlarini tavsiflash. Ishlab chiqarish turi uni tashkil etish, 
boshqarishning xususiyatlariga va iqtisodiy ko‘rsatkichlariga hal etuvchi ta’sir 
ko‘rsatadi. Ishlab chiqarish turining tashkiliy-texnik xususiyatlari korxonaning 
iqtisodiy ko‘rsatkichlariga, uning faoliyati unumdorligiga ta’sir etadi.
Bittalik turidan seriyali va ommaviy ishlab chiqarish turlariga o‘tishda 
mehnatning texnik qurollanganligi ortishi va mahsulotni chiqarish hajmining 
o‘sishi bilan, tirik mehnatning ulushi kamayadi va jihoz-uskunalar ta’minoti va 
undan foydalanish bilan bog‘liq xarajatlar ortadi. Bu mahsulot tannarxining 
kamayishiga, uning tuzilishi o‘zgarishiga olib keladi. SHuning uchun, mahsulotni 
ommaviy ishlab chiqarishda progressiv texnologik jarayonlar va jihoz-uskunalarni 
qo‘llash, majmuiy mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish masalalari individual va 
seriyali ishlab chiqarishga qaraganda osonroq hal etiladi.
Mahsulotning texnologik bosqichlar bo‘ylab harakatlanishi: vaqt bo‘ylab - 
uzluksiz va uzlukli; fazoda – to‘g‘ri oqimli va noto‘g‘ri oqimli bo‘ladi. Agar ish 
o‘rinlari bajariladigan operatsiyalar ketma-ketligi tartibida, ya’ni texnologik 
jarayon borishi bo‘ylab joylashgan bo‘lsa, bu to‘g‘ri oqimli harakatga mos keladi.
Mahsulotning ish o‘rinlari bo‘ylab harakati yuqori darajada uzluksizlik va 
to‘g‘ri oqimlilik bilan amalga oshiriladigan ishlab chiqarish oqimli deyiladi. 
SHuning uchun, mahsulotning ish o‘rinlari bo‘ylab harakati shakllariga qarab, 
ommaviy va seriyali ishlab chiqarish turlari oqimli va nooqimli bo‘lishi mumkin, 
ya’ni ishlab chiqarishning ommaviy, ommaviy-oqimli, seriyali va seriyali-oqimli 
turi bo‘lishi mumkin.
Ish o‘rinlarining ixtisoslashuvi, mahsulotning ish o‘rinlari bo‘ylab 
harakatining uzluksizligi va to‘g‘ri oqimligi darajasi oshganda, ya’ni bittalik 
turidan seriyali turiga va seriyali turidan ommaviy ishlab chiqarish turiga o‘tishda 
maxsus jihoz-uskunalar va texnologik jihozlarni, unumliroq texnologik 
jarayonlarni, mehnatni tashkil etishning ilg‘or usullarini, ishlab chiqarish 
jarayonlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni qo‘llash imkoni oshadi. 
Bularning hammasi mehnat unumdorligi ortishiga va mahsulot tannarxining 
kamayishiga olib keladi. Ishlab chiqarishni rejalashtirish.
Ishlab chiqarish turidan kelib chiqib, ishlab chiqarishni rejalashtirishning har 
xil turlari ajratiladi.
Operatsiyalar bo‘ylab funksional sxemasida ishlab chiqarish resurslari 
bajariladigan ishlar belgisiga ko‘ra guruhlanadi. Xizmat ko‘rsatishning har xil 
turlari uchun ma’lum uchastkalar ajratiladi (xom ashyo va yordamchi moddalarni 
tayyorlash uchastkasi, ekstraksiya uchastkasi, tozalash uchastkasi va hokazo).
Qat’iy belgilangan o‘rinli rejalashtirishda tayyorlanadigan mahsulot 
harakatsiz bo‘lib, ishlab chiqarish resurslari zarur bo‘lganda uzatiladi. Bunday 
rejalashtirish turli loyihalarni (masalan, qurilish) amalga oshirilishida ishlatiladi. 

---

Bu rejalashtirish vaqtinchalik xarakterga ega bo‘ladi va loyiha ustida ishlash 
yakunlanguncha saqlanadi.
Ommaviy ishlab chiqarishga liniyali yoki oqimli rejalashtirish xos bo‘ladi, 
bunda chiqariladigan mahsulot aslida bir xil ishlov berish operatsiyalaridan o‘tadi. 
Shunday qilib, oqimli ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish jarayonini alohidagi 
nisbatan qisqa, operatsiyalarga bo‘lish xos bo‘ladi, ular maxsus jihozlangan, 
ketmaket joylashgan ish o‘rinlarida - oqimli liniyalarida bajariladi.