Ishlab chiqarishni boshqarish tizimlarining tasnifi. Texnologik jarayonlarini avtomatlashtirilgan tizimlarini tarkibi va strukturasi

2.1.4. Ishlab chiqarish turlari 
Ishlab chiqarish turi deganda ishlab chiqarishning ixtisoslashuvi, turi va ishlab 
chiqariladigan mahsulot nomenklaturasining doimiyligi, shuningdek mahsulotning 
ish o‘rinlari bo‘ylab harakat shakli bilan belgilab berilgan ishlab chiqarishning 
texnik, tashkiliy va iqtisodiy xususiyatlarining majmuaviy tavsifi tushuniladi.
Quyidagi ishlab chiqarish turlari ajratiladi: 
- bittalik (loyihaviy); 
- seriyali;
- ommaviy.
Ishlab chiqarishning bittalik turi mahsulotning har xil turlari bir yoki bir 
nechta nusxada tayyorlanadigan (donali chiqarilishi) ishlab chiqarishni tashkil etish 
turidir.
Bittalik ishlab chiqarishning o‘ziga xosligi shundaki, korxonada mahsulotning 
umumiy nomenklaturasidan bitta buyumning chiqarilishi cheklangan miqdorda 
rejalashtirilgan. Zavodning dasturida mahsulot nomenklaturasi barqaror emas. 
Nomenklaturaning barqaror emasligi, uning har xil turda bo‘lishi, chiqarilishi 
cheklanganligi standartlashtirilgan konstruktiv-texnologik echimlardan foydalanish 
imkoniyatining cheklanishiga olib keladi. Bu holda original mahsulotning nisbiy 

---

miqdori katta bo‘lib, unifikatsiyalangan mahsulotning nisbiy miqdori juda kam 
bo‘ladi.
Yakuniy mahsulotning har bir birligi o‘z konstruksiyasi, bajaradigan 
vazifalari va boshqa muhim belgilariga ko‘ra betakror bo‘ladi.
Mahsulotni tayyorlashning ishlab chiqarish jarayoni uzlukli xususiyatga ega, 
ya’ni har bir mahsulot birligini chiqarishga nisbatan uzoq vaqt sarflanadi. 
Korxonalarda universal jihoz-uskunalar hamda qo‘l mehnatining katta ulushi 
qo‘llaniladigan jarayonlar ishlatiladi va ishchilar universal malakaga ega 
bo‘lishlari lozim bo‘ladi.
Mahsulotning katta mehnat sig‘imi, xodimlarning yuqori malakasi, 
materiallarning yuqoriroq sarflanishi natijada chiqariladigan buyumlarning yuqori 
tannarxini belgilab beradi. Bunda mahsulot tannarxida ish haqi katta nisbiy 
ulushiga ega bo‘ladi, u to‘liq tannarxidan 20 - 25% gacha qismini tashkil etadi.