Қишлоқ хўжалик машиналари ва жиҳозларини

Сошникнинг иш жараѐни куйидаги уч боскичдан иборат: арикча
тайѐрлаш, арикчага уругни жойлаштириш ва уругни кумиш. 

---

87 
Дисклар сонига қараб бир ва икки дискли сошниклар бўлади. 
Дискларнинг ўзаро жойлашишига қараб қаторлаб ва тор қаторлаб экувчи 
дискли сошниклар дейилади. 
2. Сирпанма сошник парметрларини аниқлаш. 
Сошникнинг пичоғи кесаклари ва ўсимлик қолдиқларини кеса олиши 
учун унинг тиғи ўткир чархланган, тупроққа ботиш бурчаги 

(46-расм) эса 
ўтмас бўлиши керак. Сошник тупроқда ҳаракатланганда унинг пичоғи эгатча 
тубидан h
с
баландликда тупроқ заррачасига 

босим билан таъсир этади. 
Тупроқ заррачаси пичоқнинг тиғи бўйлаб сирпанганда ишқаланиш кучи 
F

tg

содир бўлади. 

ва F кучларининг тенг таъсир этувчи 

ни горизонтал

х
ва вертикал

в
ташкил этувчиларга ажратиш мумкин.

х
куч тупроқни 
сошникнинг ҳаракат томонига суради ва тортишга қаршилик кучларига 
қўшилади. 

в
кучи кесак ва ўтларни пастга ботириб, уларнинг сирпаниб 
қирқилишига ѐрдам беради. Маълумки, моддалар сирпанганда қирқишга энг 
кичик қаршилик кўрсатади. Кучлар схемасида: 





cos
/
)
90
(
sin




N
N
в
Бу формулага бинобарин веритал кучнинг пайдо бўлиши учун бурчак 


)
90
(





нинг қиймати мусбат ишорали бўлиши керак. Бинобарин 
тупроқ заррачаларининг пичоқ тиғи бўйлаб пастга сирпаниш шарти қуйидагича 
бўлади: 





90
  
Пўлатнинг тупроққа ишқаланиш бурчаги 

31

…38

ўсимликка 
ишқаланиш бурчаги эса 

45

. Бу ҳолда сошникнинг тупроққа ботиш бурчаги 
(иш сиртига ўтказилган уринма билан сошникни горизонтал таянч сирти 
орасидаги бурчак) 

150

.
Пичоқнинг юмалоқланиш радиуси r экиш чуқурлиги h
с
ва кесакларни 
сиқиш бурчаги 

га боғлиқ: 
)
cos
1
/(



c
h
r
  
Кесакларни 
сиқиш 
бурчаги





90
бўлиши керак. 
46-расм. 
Сирпанма 
сошник 
параметрларини 
аниқлаш схемалари.
А-пичоққа таъсир этувчи кучлар ва унинг 
юмолақланиш радиусининг аниқлаш; б-
сошник кўкрагига таъсир этувчи кучлар ва 
унинг ўткирлик бурчагини аниқлаш; в-

---

88 
чекловчи полознинг юмоланиш радиусини аниқлаш; 
Сошник ўзининг вертикал пона шаклидаги кўкраги билан тупроқни 
кериб эгатча ҳосил қилади. Кўкракнинг ўткирланиш бурчаги 2

шундай 
танланадики, бунда тупроқ жуда оз деформациялансин ва атрофга 
сочилмасдан вертикал понанинг ѐн қирралари бўйлаб ташқарига равон 
сирпансин. Сошникнинг нормал ишлаши учун унга тупроқ ѐпишмаслиги керак. 
Сошникка нормал куч N таъсир этади. Унинг уринма бўйлаб йўналган ташкил 
этувчиси Т тупроқни тақарига силжитади, лекин бунга ишқаланиш кучи F 
қаршилиқ кўрсатади. Тупроқнинг пона сиртида ташқарига силжиш шарти F 

Т
ѐки Ntg


Nctg

билан ифодаланади. Бу тенгсизликдан 


90 -

ни оламиз. 
Аммо тупроқнинг сошникка ѐпишмаслиги учун кўкракнинг ўткирланиш 
бурчаги қуйидагича бўлади.
2 


90
о
-

.  
 
Сошник кўкрагининг узунлиги l кенглиги b
с 
ва 

бурчагига боғлиқ: 
l 

b
с

(2sin 

). 
Сошникнинг полози тупроқ сиртида сирпанади. Унинг олд қисми r 
радиус билан юмалоқланган (17-расм, в). r нинг қийматидан аниқланади. 
Полознинг таянч сирти S унинг тупроққа белгиланган ортиқча ботишига йўл 
шартидан қуйидагича аниқланади: 
)
/(
0
h
q
P
S

бунда Р-полозни тупроққа вертикал босиш кучи; унинг максимал қиймати 
400…550Н;

см
3
; h-полознинг тупроққа йўл қўйилган ботиш чуқурлиги, у 
экиш чуқурлигининг белгилангандан фарқланиш қийматига тенг олиниди. Бу 
ҳолда h

0,5 см. 
Сошникнинг зичлагичи олдида тупроқнинг уюмланмаслиги учун 

бурчаги қуйдагича олинади:

45

-


2.
Сирпанма сошник жағларининг узунлиги L
c
уя ҳосил қилувчи 
аппаратнинг ўрнатилиши баландлиги Н, паррак курачасининг айланинш 
тезлиги 

к,
чигитлар уясининг узунлиги l
у
, кўкрак узунлиги l ва l
к
масофага 
боғлиқ:
L
c

l

L

0,5 l
у
-l
1

l
к
 
бунда L- чигитларнинг пар акдан тушиб экин ҳаракатланиш йўли 
g
H
L
/
2



; l
1
- тупроқнинг эгат тубига тушишига қадар сошник кесигининг 
чигитдан узоқланиш масофаси l
1

10

м
мм. Бунда

м 
– сеялка тнзлиги км

соат.

---

89