Islom ensiklopediyasi
Download 5.13 Kb. Pdf ko'rish
|
|
www.ziyouz.com kutubxonasi 246 etilgan (1064). Q. Nishopurga qaytgan. Q. islomiy ilmga doir 20 dan 30 tagacha, jumladan 2 ta tafsir, hadislar, so’fiylik nazariyasi va amaliyotiga doir asarlar yozgan. Uning "ar-Risola fi ilm at-tasavvuf" asari so’fiylar uchun qo‘llanma bo‘lgan va shunday bo‘lib kelmoqda. Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 247 - R - RABOT - 1) 7-10-a.larda Kichik va O’rta Osiyo hamda Shimoliy Afrikaning musulmonlar va xristianlar (yoki butparastlar) yonma-yon yashagan hududlarida vujudga kelgan harbiy istehkomlar yoki qal’alar. R.larda istiqomat qilgan musulmonlar odatda ko‘ngillilar sifatida g‘ayridinlarga qarshi urushlarda qatnashganlar. 11-12-a.larda Marokashda paydo bo‘lgan al-Murobitun harakati va davlati o‘z nomini R. atamasidan olgan. Ayni vaqtda Eronda R. o‘zining harbiy ahamiyatini yo‘qotdi va darvish-qalandarlarning qarorgohi -xonaqohlarga aylandi. Keyinchalik R.ning aynan shu ma’nosi butun musulmon dunyosiga yoyildi. 2) O’rta asrda musulmon shaharlari ichkarisidaga omborxona, karvonsaroylar yoki shahar tashqarisidagi bozorlar. RAVSHANIYLAR - Afg‘onistonda vujudga kelgan islom dinidaga firqa. Boyazid Ansoriy (1525-1572) ta’limoti asosida pushtu dehqonlarining mahalliy hukmdorlar va boburiylar siyosatiga qarshi harakati kuchaygan. Piri Ravshan deb nom olgan (firqaning nomi shundan) Boyazid Ansoriy, so‘ngra uning o‘g‘illari va nabiralari rahbarligidagi bu harakat 17-a.ning 30-y.larigacha davom etgan, keyin bostirilgan. R. an’analari islom an’analaridan birmuncha farq qilgan. R. harakati pushtu xalqi milliy ongining shakllanishiga ta’sir ko‘rsatgan, o‘z davrida bu xalqning yirik shoirlari Arzoni, Davlat, Muxlis va b. R. tarafdori edi. Ularning va R. ba’zi rahnamolari adabiy merosining pushtu adabiyotida muayyan o‘rni bor. RAJM - toshbo‘ron qilish, faqat zino qilganlik uchun qo‘llaniladigan qatl turi. R. haqidaga masala to‘laligicha fiqhning ukubot bo‘limiga tegashlidir. R. johiliyat davridagi huquqiy normalardan qabul qilinib, Qur’on va sunna bilan tasdiqlangan. R. faqat sud hukmiga binoan, qozi yoki uning vaqilining nazorati ostida amalga oshiriladi. Maxsus ajratilgan yerda to‘plangan kishilar mahkumga qarata tosh otib, uni o‘lguncha toshbo‘ron qiladilar. Agarda zino guvoxlar ko‘rsatmalari bilan aniqpangan bo‘lsa, birinchi toshlarni guvoxdar otishi lozim, agarda zinokor o‘z gunohiga iqror bo‘lsa - imom yoki qozi otishi kerak bo‘ladi. Jazolanuvchi o‘zini chetga tortmasligi yoki qochib ketmasliga uchun bog‘langan yoki tizzasi yoxud beligacha yerga ko‘milgan bo‘lmog‘i lozim. Ayol kishi qatl etilayotgan paytda uni chachvon bilan yaxshi o‘ralgan bo‘lishiga va o‘layotib badani ochilib qolmasligiga e’tibor berish talab qilinadi. Agar zinokorning aqli noraso ekanligi aniklansa, qatl bekor qilinadi. Agarda homilador ayol jazoga tortilishi kerak bo‘lsa, unda ba’zi mazhablarga ko‘ra, to ayol tug‘gunicha qatl qoldiriladi, boshqasiga ko‘ra esa, emizish davri tugaguncha yoxud qatl umuman bekor qilinadi. Zinoni isbot qilish amalda juda murakkab bo‘lganligi tufayli barcha zamonlarda kamdan-kam hollarda R. jazosi qo‘llanilgan. Kishini ko‘cha-kuyda hech kanday tekshirishsiz va sudsiz toshbo‘ron qilingani haqida keng tarqalgan tasavvurlar g‘irt cho‘pchakdan boshqa narsa emas. RAKAAT (oddiy tilda rakat; arab. - muayyan vazifalarning namozda takrorlanishi) - islomda namozning asosiy qismi, namoz o‘qishda bajariladigan muayyan harakatlar va ular bilan qo‘shib o‘qiladigan duolar majmui. Har R. bir necha ibodat harakatlarini o‘z ichiga oladi: qo‘l ko‘tarib takbir aytish, tik turish, belgacha egilish (ruku’), boshni yerga qo‘yish (sajda), tiz cho‘kish (qa’da) va yana tik turishdan iborat bir tartibdagi Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 248 harakatlardan tashkil topadi. Bir R. tugagach, yangi R. boshlanadi. Har bir namoz ma’lum mikdordagi Rlardan iborat, ulardan bir nechasi farz, yana bir nechasi sunnat deb belgilangan. RAMAZON - hijriy yil hisobining to‘qqizinchi oyi. Islom dinida R. oyida Alloh Muhammad (sav)ga Qur’onni vahiy qilgan deb talqin etiladi. Shu sababli, R. muqaddas oy hisoblanadi, bu oy davomida dindorlarga ro‘za tutish buyuriladi. R. - arablarda islomdan avvalgi to‘rt muqaddas oydan biri; dastlab yoz fasliga to‘g‘ri kelgan. Islom dini joriy etilishi arafasida Makkada R. oyida yaxshi amallar qilish (tahannus) an’ana bo‘lgan. R. oyining 27-kuniga o‘tar kechasi Muhammad (sav)ga birinchi vahiy kelgan (q. Laylat ul qadr). R.da ro‘za tutish hijratdan 17-18 oy keyin, ya’ni qibla tomon o‘zgartirilgandan bir oydan so‘ng joriy etilgan. R. bilan bog‘liq ko‘p sanalar ichida Rasululloh (as)ning nabiralari Husash tavallud topgan kun (6-kun), Muhammad (sav)ning zavjalari Xadicha vafot etgan kun (10-kun), Badr jangi kuni (17-kuni), Muhammad (sav)ning Makkaga kirib kelishlari kuni (19-kun), Ali va imom Ali ar-Rizo vafot etgan kun (21-kun), Ali tavallud topgan kun (22-kun) kabilar e’zozlanadi. Ro‘zaning tugashi iyd al-fitr bayrami bilan nishonlanadi. Turli musulmon mamlakatlarida qadimgi dinlarga oid marosim, bayramlarni R.oyiga to‘g‘ri kelib qolishi natijasida R.ga oid marosim va an’analar ham har bir mamlakatda o‘ziga xos o‘tkaziladi. RASUL (arab. - elchi) - islom an’anasida Alloh tomonidan tanlab olinib, vakil qilingan va targ‘ibot yuritish, da’vat qilish vazifasi topshirilgan, ilohiy kitob nozil qilingan payg‘ambar. Muhammad (sav)ga nisbatan doimo R. nomi qo‘llanib kelinadi, bu hatto tashahhud (kalimai shahodat)da ham ifodalangan. Nabiy - kitob nozil qilinmagan payg‘ambar. Shu boisdan ham har bir rasulni nabiy deb atash mumkinligi, ammo nabiylarni R. deb bo‘lmasligi qayd qilingan. ar-RA’Y ("qarash", "fikr", "hukm qilish") - fiqhda asosan faqihning mustaqil fikrini yoki hukmini anglatib, shunga asosan uning qandaydir huquqiy qaror chiqarishi. Ar-R. tushunchasi xalifa Umar (ra) davri (634—644)da paydo bo‘lgan Umar (ra) sahobalardan Abdulloh ibn Mas’udni Iroqqa hakamlik va dindan ta’lim berish uchun jo‘natayotganda "qanday ko‘rsang va xohlasang" (bi-r-ra’y va n-nazar) shunday sud qilish haqida ko‘rsatma bergan. Xalifa shu bilan birga ar-R. deganda qiyos bo‘yicha ish ko‘rish va jamoatchilik foydasi (al-maslaha) nazarda tutilishini aytgan. Abdulloh ibn Mas’udning Iroqdagi izdoshlarini "mustaqil fikr tarafdorlari" (ashob ar-ra’y) deb Madina faqihlarini "rivoyat tarafdorlari" (ashob al-hadis) deb atay boshlaganlar. Mazhablar shakllanib bo‘lgach, ar-R. tushunchasi muomaladan chiqqan, uning o‘rniga ijtihod yoki al-qiyos tushunchasi qo‘llanilgan ar-RAHMON (Mehribon) - Allohning ismlaridan biri (q. al-Asmo al-husno), odatda bismilloh ar-Rahmonir-Rahim (Rahimli) shaklida ishlatiladi. Har ikki ism Allohning eng asosiy sifatlaridan bo‘lib, insonlarga Qiyomat kuni Allohning marhamat ko‘rsatishi, mehribonlik qilishini anglatadi. Ar-R. istilohini johiliyat davrida Arabistondagi yahudiy va xristianlar yagona xudoni anglatish uchun qo‘llaganlar. U Jan. Arabistondagi 4-6- a.lardagi monoteistik yozuvlarda uchraydi. Ichki va Shim. Arabistonda yashovchi haniflar Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 249 shuningdek, Muhammad (sav)ning zamondoshlari va raqiblari - "soxta payg‘ambar" Abxala al-Asvad va Musaylima o‘z xudolarini shunday ataganlar. Qur’onda ar-R. - Alloh va Rabb (Parvardigor)dan so‘ng Xudoni anglatuvchi eng ko‘p ishlatilgan atama. Qur’on nozil qilinishining Makka davrida Muhammad (sav) xudoni asosan ar.-R. deb ataganlar. Ar-R. ko‘plab shaxs nomlari tarkibiga kirgan (mas., Abd ar-Rahmon, "Rahmonning kuli", ya’ni "xudoning kuli"). RIBO (arab - sudxo‘rlik) - pulga foyda (foiz) olish - sudxo‘rlik. Islomdan ilgari arablar orasida R. keng tarqalgan edi. Ilk islomda savdo qilish va u orqali foyda ko‘rish keng rag‘batlantirilgani holda, pulga foyda olish qat’iyan taqiklangan va bu taqiq Qur’onda ham o‘z ifodasini topgan (2 : 276). Hozir ham musulmon mamlakatlaridagi bank va moliya ishlarida ushbu taqiqqa amal qilinadi (q. Islom taraqqiyot banki). REVGARIY Xoja Orif, Mohitobon (12-a. o‘rtasi - Shofirkonning Revgar qishlog‘i - 1259) - xojagon-naqshbandiya tariqatining yirik namoyandasi, buxorolik yetti pirning ikkinchisi. Abdulholiq G’ijduvoniy (Xojai jahon)dan tasavvuf ta’limotini o‘rgangan. Ular G’ijduvon bilan Shofirkon o‘rtasidagi Ro‘yibinon qishlog‘ida uchrashib, suhbatlashib turganlar. G’ijduvoniyning 4-xalifasi sifatida ustozi vafotidan so‘ng xojagon silsilasini boshqargan. "Silsilai sharif"da "11-halqaning piri" sifatida zikr etiladi. "Qutbul avliyo" "Valiylar yo‘lboshchisi" unvoniga sazovor bo‘lgan. Xoja Mahmud Anjirfag‘naviyga ustozlik qilgan. Shofirkon sh.da dafn etilgan. Qabri ustidagi maqbara va atrofdagi masjid mustaqillik yillarida ta’mirlangan. R. mozori obod ziyoratgoh sifatida mashhurdir. Tasavvufning o‘zak masalalari xususida so‘z yuritilgan "Orifnoma" risolasi o‘zbek tilida ham nashr qilingan (T., 1994). Tasavvufshunos olim Ibrohim Haqqul R. haqida "Xoja Orif Mohitobon" essesini yozgan (T., 1996). As.: Orifnoma, T., 1994. RIDDA (arab. - orqaga qaytish, chekinish) -musulmon bo‘lib yurgan odamning o‘z ixtiyori bilan islomdan qaytishi. Islom tarixida birinchi R. - ba’zi arab qabilalari orasida yuz bergan. Ular Muhammad (sav) vafotlaridan so‘ng islomdan chiqqanlar. R. 632 y. bevosita Abu Bakr Siddiq xalifa sifatida davlat boshqaruviga o‘tirgach boshlandi va 1,5 yilcha davom etdi. Bu harakatga rahbarlik qilgan ba’zi shaxslar o‘zlarini payg‘ambar deb e’lon qilganlari bois, islomda ular "mutanabbiylar", ya’ni "soxta payg‘ambarlar' nomini oldi. Markaziy Arabistonda Asd G’atfon, Tayy qabilalariga Tulayha, Sharqiy Arabistonda Hanifa qabilasiga – Musaylima, Tamim qabilasiga - Sajjoh ismli ayol va nihoyat, Yamanda Mazhij qabilasiga Abhala yetakchilik qildi. Ular Abu Bakr davrida zakot berishdan bosh tortdi. Xalifa Abu Bakr bu harakatni R. hisobladi. R. urushlarida ayniqsa, sarkarda Xolid ibn Valid katta shuhrat qozondi. R.ni bartaraf etishda erishilgan g‘alabalar ilk musulmon davlatiga butun Arabiston bo‘ylab to‘liq hukmronlikni o‘rnatishga, keyinchalik yarim oroldan tashqariga yurishlarni boshlashga imkon yaratib berdi. RIYOZAT (arab. - "qiynalish" "mashaqqatlanish") - tasavvufda tariqatning asosiy shartlaridan biri. Darvish, murid so’fiyning o‘z istagidan o‘zini tiyib, bu yo‘lda qiynalishi, mashaqqat chekishi, azob uqubatlarga chidashi. Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 250 RIYOKORLIK - har qanday savobli, ezgu ishlarni, ayniqsa, xayr-ehsonni odamlar ko‘rsin, maqtasin uchun, manmanlik bilan amalga oshirish. R. islomda qattiq qoralanadi Qur’oni karimda R. bilan qilingan har qanday ishning zoe ketishi haqida uqtiriladi. RIZQ (arab. - ulush) - 1) Qur’onga ko‘ra Allohning har bir insonga bergan ulushi Islom diniga ko‘ra, barcha bandaning Rini Alloh belgilab bergan, o‘lchab qo‘ygan, kimning R. i tugasa, vafot etadi. R.ni faqat Aploh taoloning o‘zigina beradi. 2) Devonga mansub kishilar uchun mo‘ljallangan oziq-ovqat ulushi (xalifa O’mar tomonidan 638 y. joriy etilgan va bu 8-a. oxirigacha davom etgan). Oziq-ovqat ulushi devon ro‘yxatidagi jangchilarning oila a’zolariga ham belgilangan. 9-10-a.larda R. - asosan jangchilar maoshi ba’zan umuman maosh (mas., O’rta Osiyoda somoniylar davrida). Misrda 12-15- a.larda ma’lum yer maydonidan natura shaklida to‘langan maosh, shundan - umuman ko‘chmas mulkdan olingan daromad. 16-a.dan Usmonli turk saltanatida R. deb daromad keltiruvchi yer maydoniga, xususan vaqf yerlariga aytilgan. RIFO’IYLAR - so’fiylik tariqati a’zolari. O’rta asrlarda vujudga kelgan. Bu tariqatga basralik Sayyid Ahmad Rifo’iy (1182 y. v.e.) asos solgan. R. Yaqin Sharkda, xususan, Eronda keng tarqalgan darvishlardan iborat bo‘lgan. Ular hozir ham mavjud. ROBIA al-ADAVIYA (713/714-801) - Basra zohidlarining taniqli vakilasi. Bolaligida cho‘ri qilib sotilgan. Keyinchalik xudojo‘yligi va zohidlarga xos turmush tarziga ixlos bilan rioya etgani sababli ozodlikka chiqarilgan. Bir necha yil sahroda yolg‘iz yashagan. R.A. Allohni sevishdan boshqa jamiki narsalarni rad etish tarafdori bo‘lgan. Allohdan hech bir tama’ - manfaat ko‘zlamay, uni mutlaq sevish - inson ma’naviy hayotining mohiyati ekanligini zohidlardan birinchi bo‘lib ta’kidlagan. R.A. g‘oyalari keyingi avlod so’fiylari orasida keng tarqalib, Bistomiy, Halloj, Ibn Farid, Ibn Arabiy va b. so’fiylar ta’limotining asosini tashkil etgan. R.A. taqvodorlik, Allohni sevish namunasi deb bilinib, "avliyo" sifatida ulug‘lanadi. ROBITA ("aloqa", "rishta") - Sharkdagi tasavvufga xos bo‘lgan istiloh. Murid bilan uning piri (murshid) yoki avliyo (valiy) o‘rtasida paydo bo‘ladigan ruhiy aloqa. Muridning butun fikri-zikrini murshid qiyofasiga jamlashi, u bilan muloqotga kirishi va o‘zligini unda qo‘shilib ketishi bilan erishiladi. Naqshbandiylik va qodiriya tariqatlarining ayrim risolalarida R. zikrdan afzal sanalgan. ROMITANIY Xoja Ali, Xojai Azizon (13-a. o‘rtasi, Romitan tumanidagi Qo‘rg‘on qishlog‘i - 1316/1321) - xojagon-naqshbandiya tariqatining yirik namoyandasi, buxorolik yetti pirning to‘rtinchisi. Xoja Mahmud Anjirfag‘naviydan tahsil olgan. Uning vafotidan so‘ng xojagonlik silsilasini boshqargan. "Silsilai sharif"da 13-halqaning piri hisoblanadi. R.ning "Risolai Azizon" asari mashhur bo‘lib, unda tasavvuf maqomlari xususida so‘z yuritilgan. Tojik tilida bitgan she’rlarida tasavvuf g‘oyalari ilgari surilgan. Xoja Muhammad Boboyi Samosiyga ustozlik qilgan. Qo‘rg‘on yaqinidagi Saribo‘ston qishlog‘ida dafn etilgan. Qabri Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 251 ustida maqbara qurilgan. G.Navro‘zova va I.Qosimov "Hazrat Xoja Ali Romitaniy" risolasini nashr qilishgan (1984). ROFIZIYLAR (arab. rofiz - tark etish, rad etish, ba’zan maslagidan qaytish ma’nolarida) - o‘rta asrlarda sunniy islom ilohiyotida izchil islom yo‘lidan chetga chiqqan oqimlar, xususan shialar (Abu Bakr (ra) va Umar (ra)ning xalifalik huquqini rad etganlari uchun) R. deb atalgan. Keyinchalik Alini ilohiylashtirish tarafdorlari bo‘lgan firqalar (xususan ismoiliylar) shu nom bilan atalgan. Umumiy ma’noda R. imomiylar, alaviylar va zaydiylarga nisbat beriladi. RUKN (arab. - asos, ustun), arkon ad-din (din asoslari) - islomda eng muhim sanalgan beshta vazifa. Unga "kalimai shahodat", namoz, zakot, ro‘za va haj ibodatlari kiradi. R. talablarini bajarish islomda har bir mo‘min-musulmon uchun majburiy-farz hisoblanadi. Lekin ba’zi istisno holatlarda bu majburiyat zimmadan soqit bo‘ladi. Mas., boyligi shariat belgilagan ma’lum mikdorga (nisobga) yetmagan kishi zakot bermaydi yoki qodir bo‘lmagan musulmonlar zimmasidan haj ibodati ham soqit bo‘ladi. Imonning ruknlari esa, ikkitadir. Ya’ni, Muhammad (sav) Alloh tomonidan keltirgan barcha ahkomu arkon va ma’lumotlarga dil bilan tasdiq etib, til bilan iqror qilishdir. RUMIY, Jaloliddin Muhammad ibn Bahouddin Muhammad al-Balxiy (1207-1273) - shoir, mutafakkir, mavlaviylar (mavlaviya) tariqatining norasmiy shayxi. Balx (Shim. Afg‘oniston)da tug‘ilgan. Otasi - Muhammad ibn al-Husayn al-Xatibiy al-Balxiy (1148- 1231) Xorazmshohlar davlatida "Sulton ul-ulamo" ("Ulamolar sultoni") deb ulug‘langan. 1231 y.da otasi vafot etgach, R. uning o‘rniga Ko‘niya madrasasining bosh mudarrisi bo‘ladi. Tariqat yo‘lini tutib, shoir Said Burhoniddinga shogird tushadi, so‘ng qalandar- so’fiy Shamsiddin Muhammad Tabriziy bilan do‘stlashib, uni o‘z piri deb e’lon qiladi va aqliy izlanishlardan voz kechadi. Bu R. muridlari, ulamolar noroziligiga sabab bo‘ladi va ular fatvosi bilan Tabriziy o‘ldiriladi. R. bu fojiadan qattiq ta’sirlanib, pirining ismi sharifini taxallus qilib, g‘azallar yoza boshlaydi. R. she’rlarida insonlar irqi, millati, dini va tilidan qat’i nazar teng va hur ekanligi kuylanadi, aqidaparastlik va mutaassiblik qoralanadi. R. Ko‘niya (Kichik Osiyo)da vafot etgan. R. har bir so’fiy islom farzlarini albatta bajarishi shart, deb hisoblagan, o‘zi asos solgan tariqatda she’r va musiqa tinglashni, samo’ paytida gir aylanib, raqs (zikr) tushishni rasm qilgan. Bu esa, R. dushmanlari tomonidan shariat ko‘rsatmapariga zid deb baholangan. R.ning 25.500 baytdan ortiq "Masnaviyi ma’naviy" asari "tasavvufning chinakam qomusi" deb tan olingan. Unda Sharq xalqlari ogzaki ijodi namunalari - yuzlab rivoyat, afsona, masal, maqol, matal, ramziy hikoyatlar orqali islom va tasavvuf g‘oyalari masnaviy turda talqin etilgan. Jomiy va Navoiy R. ijodiga yuksak baho berishgan. Mashrab esa, "Masnaviyi ma’naviy"dan ilhomlanib, "Mabdai nur" axloqiy-ta’limiy dostonini yaratgan. Mustaqillik yillarida O’zbekistonda R.ning "Ichingdagi ichingdadur" (Toshkent, 1997) kitobi, "Masnaviyi ma’naviy" izoxdi nashrining 1-kitobi (Toshkent, 1999) va b. asarlari nashr qilindi. Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 252 RUSTUFAG’NIY, Abul Hasan Ali ibn Said ar-Rustufag‘niy (? - 961) - hanafiylikdagi mashhur muhaddis, faqih. Samarqand viloyatidagi Rustufag‘n (Rustufagn) qishlog‘ida tug‘ilgan. Fiqhga doir 3 ta asar yozgan. Sam’oniyning ma’lumotiga ko‘ra, Samarqandning yirik faqihlari, jumladan, Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad al- Moturidiy va Abul Qosim Ishoq ibn Muhammad al-Hakim as-Samarqandiy va b. R.dan ilmi hikmat va ilmi haqiqatdan saboq olganlar. V.V.Bartoldning fikricha, Samarqand yaqinidagi Beyli ota qishlog‘ida (bu qishloq o‘rta asrlardagi Rustufagn o‘rnida joylashgan) R.ning maqbarasi saqlanib qolgan. RUH (arab. - jon, ko‘pligi arvoh) - diniy tushunchaga ko‘ra, kishi hayotida u bilan birga, vafotidan keyin esa, tanadan chiqib abadiy qoladigan ko‘zga ko‘rinmas narsa. Hadisi sharifda aytilishicha, ona qornidagi chaqaloq to‘rt oylik bo‘lgan kuni unga R. ato etiladi va umri davomida shu R. bilan bo‘ladi. Ba’zi ulamolar R. - bu qon desa, boshqalari nafas deb hisoblaydi. Ayrimlar esa, R.ni latif va nafis havodan iborat deb, uni moddiy narsalar safiga kiritadi. Qur’onga ko‘ra, Alloh odamzotni yaratmasdan oldinroq dastlab qiyomatga qadar keladigan odamlarning R.larini paydo qilgan. Islomda R.ning mohiyati haqida bahs yuritish man etiladi. Qur’oni karimning Isro surasida (85-oyat) R. Allohning ilmiga havola etiladigan sir ekani, R. to‘g‘risida odamlar juda oz ma’lumotga ega bo‘lishlari ta’kidlangan. RUHOBOD - Samarqanddagi Shayx Burhoniddin Sog‘arjiy maqbarasi (14-a.). Amir Temur maqbarasining shim.da joylashgan chorqirra shaklidagi gumbazli bino. Shayx Burhoniddin Sog‘arjiyni Amir Temur o‘ziga ma’naviy pir deb qabul qilgan. Sog‘arjiy 10- a.da Somoniylar davrida yashab, avliyolikda Kutb pog‘onasiga ko‘tarilgan zotdir. Uning nasli-nasabi Umar ibn Xattobga borib taqaladi. RO’ZA (fors. - ro‘za, kunduzgi ish; arab tilida "savm" deyilib, biror narsadan o‘zini tiyish ma’nosini anglatadi) - islomdaga beshta rukn (majburiyat)dan biri. Har yili bir oy - Ramazon oyida R. tutish farzligi Qur’oni karimda qayd etilgan. Bunda bomdod namozi vaqtining boshlanishidan to quyosh botgunga qadar yemaslik, ichmaslik, jinsiy yaqinlik, g‘iybat, chaqimchilik qilmaslik, harom qilingan narsalarga qaramaslik shart. R. sog‘lom, safarda bo‘lmagan, balog‘at yoshidagi musulmon-mo‘minlarga farz qilingan. Homilador, emizikli ayollar, safarda yurganlar, og‘ir bemorlar R. tutmasligi, keyin imkoniyat tug‘ilganda ado (qazo) etishlariga ruhsat berilgan. R.ga toqati yetmaydigan qariyalar, surunkali bemorlar R. o‘rniga fidya sadaqasi (bir miskinni bir bor to‘ydirish) berishlari mumkin. R. tutish Qur’onda belgilanganidek, insonni taqvoga, ya’ni moddiy va ma’naviy jihatdan sabr-toqatli bo‘lishga, irodani mustahkamlashga o‘rgatadi. R.ning ko‘pgana kasalliklarga shifo baxsh etishini keyingi paytda olimlar ham tasdiqlamoqdalar. Lekin, shariat ko‘rsatmalariga ko‘ra, R.ni boshqa maqsadlarda emas, faqat Allohning farz qilgan ibodatini ado etib savob orttirish, taqvoli bo‘lish maqsadidagana tutish buyuriladi. R. dastlab Muhammad (sav) Madinaga hijrat qilganlaridan 18 oy o‘tgach farz qilingan. Agar R. qasddan ochib yuborilsa, ramazondan keyin biror kun qoldirmay oltmish kun R. tutib beradi, bunga zaiflik yoki bemorlik tufayli qodir bo‘lmasa oltmish miskinga taom berish bilan kafforat to‘lanadi. R. bir necha turli bo‘ladi: yoinki 1. Farz. Bu Ramazon oyi R.sidir. 2. Vojib. Mas., naflga kirishib, keyin buzib qo‘yganda, uning qazosini tutib berish vojibdir. 3. Nafl. Dushanba, payshanba kunlarida, shavvol oyida olti kun tutilgan R.lar. Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 253 4. Makruh. Yolg‘iz juma yoki shanba yakshanba kunlarida, shuningdek, ikki hayitda tutilgan R.lar. RO’ZA HAYITI - q. Hayit Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 254 - S - SABAIYLAR, as-Saba’iya - "o‘ta" shialarning g‘oyaviy o‘tmishdoshlari; Abdulloh ibn Saba’ning izdoshlari. Sunniy mualliflar S.ni Ali (kv) ibn Abu Tolibni ilohiylashtirishni targ‘ib qilgan islomdagi eng dastlabki guruh deb hisoblashgan. Rivoyatlarga ko‘ra, Ali (kv) uni xudo deb e’lon qilgan S. guruhini gulxanda yondirishga buyruq bergan, bunga javoban S. "endi biz sening haqiqatan ham xudo ekanligingni bildik, zero faqat xudogina o‘t bilan jazolaydi" deganlar. S. Ali (kv)ni vafot etganligini rad etadilar, ularning fikricha, u dushmanlaridan o‘ch olish va adolat o‘rnatish uchun qaytib kelar emish. Ali (kv)ni payg‘ambar Muhammad (sav)ning vasiyatlariga ko‘ra, vorisi deb e’lon qilgan S. islomda birinchi bo‘lib, Ali (kv) imomligini to‘xtashi (tavaqquf) va uni Qiyomat kunigacha Mahdiy sifatida qaytishi" (ar-raj’a) haqidagi g‘oyani ilgari surganlar. Bu tasavvurlar keyinchalik "o‘ta" shialar, xususan kaysoniylar orasida rivojlangan, ular imomlarni "yashirin holati" (al-g‘ayba) va ularni Xaloskor (al-Mahdiy) sifatida qaytib kelishi haqidagi g‘oyani ishlab chiqqanlar. Download 5.13 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|