Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti oziq-ovqat kimyosi va biokimyosi

 
 
bu yerda: k
i 
limitlovchi aminokislotaga nisbatan AAK ni utilitarlik 
koeffitsiyentining birlik ulushi. 
Utilitarlik koeffitsiyenti etalonga nisbatan balanslashgan AAK ifoda 
etadigan son hisoblanadi. 
Hisob quyidagi formula boʻyicha aniqlanadi: 
k
i
,
min
i
C
С

(19.6)
Bu yerda: 
min
С
- etalon oqsilga nisbatan baholanadigan oqsil AAK 
ning minimal skori, birlik ulush. Ortiqcha miqdor AAK ni solishtirish 
koʻrsatkichini hisoblash (mg/g etalon oqsili). 
Baholanadigan mahsulot oqsilini tarkibidagi etalonga nisbatan oʻzaro 
balanslashmagan va almashinmaydigan aminokislotaning umumiy 
miqdori organizm tomonidan utilizatsiya qilinmaydi hamda “ortiqcha 
solishtirish” koʻrsatkichi boʻyicha balanslashgan AAK tarkibi baholash 
uchun xizmat qiladi. Ushbu koʻrsatkich anobolik ehtiyojlarda 
ishlatilmaydigan AAK ning umumiy massasini tavsiflaydi. 1 g oqsil 
etaloni potensial utilizatsiyasi ekvivalenti quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: 

---

76 


,
min
1
min
C
A
C
A
n
i
эi
i





(19.7)
Misol. Oʻqituvchi tomonidan berilgan vaziyat asosida (19.2-jadval) 
aminokislota tarkibidan kelib chiqib mahsulotning biologik qiymatini 
toʻliq hisoblang.
AKS ni hisoblash. 19.2-jadvalga muvofiq, 100 g sutda (oqsil 3,2 g) 
83 mg metonin, 26 mg stistein umumiy miqdori. 83+26=109 mg. Bunda 
1 g sut oqsili tarkibidagi meteonin va stistein quyidagicha: 
 
mg,
06
,
34
2
,
3
109

(19.8)
1 g etalon oqsilda 35 mg metionin va stistein mavjud, metionin 
uchun AKS quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
%,
3
,
97
35
100
06
,
34



met
C
(19.9)
Ozuqa mahsulotining biologik qiymati va tarkibidagi AK miqdori 
(mg/100 g): 
19.2-jadval 
Ozuqa 
mahsulot-
lari 
Oqsil,
% 
Almashinmaydigan aminokislotalar miqdori 
Limitlana-
yotgan 
aminokis-
lotalar 
Ile 
Ley 
Liz 
Met 
Цis 
Fen 
Tir 
Tre 
Trp 
Val 
1- 
2- 
Sut 
Goʻsht 
Tovuq 
Baliq 
Tuxum 
Kartoshka 
Soya 
Un: 
bugʻdoy 
javdari 
Yorma: 
guruchli 
grechixa 
3,2 
21,6 
18,2 
16,0 
11,1 
2,0 
34,9 
10,3 
10,7 
7,0 
12,6 
189 
939 
693 
700 
628 
86 
1810 
430 
400 
330 
460 
283 
939 
693 
1300 
917 
128 
2670 
806 
690 
620 
745 
261 
1742 
1588 
1500 
683 
135 
2090 
250 
360 
260 
530 
83 
588 
471 
500 
413 
26 
520 
153 
150 
160 
320 
26 
310 
224 
200 
277 
97 
550 
200 
210 
137 
330 
175 
904 
744 
800 
673 
98 
1610 
500 
600 
370 
592 
184 
800 
641 
600 
397 
90 
1060 
250 
290 
290 
430 
153 
875 
885 
900 
483 
97 
1390 
311 
320 
240 
400 
50 
273 
126 
210 
169 
28 
450 
100 
130 
100 
180 
191 
1148 
877 
900 
735 
122 
2090 
471 
520 
420 
590 

---

77 
Hisob natijalari 19.3-jadvalga tushiriladi. 
19.3-jadval 
Tekshirilayotgan oqsilning biologik qiymati 
Aminokislotalar 
Tarkibi, mg/g oqsil 
AKS,
% 
KRAS,
% 
BЦ,
% 
R
c 
Etalon 
oqsilida 
Tekshirilayotga
n oqsilda 
Izoleystin 
Leystin 
Lizin 
Metionin+stistein 
Fenilalanin+tirozin 
Treonin 
Triptofan 
Valin 
Jami 
40 
70 
55 
35 
60 
40 
10 
50 
360 
 
Sinov savollari: 
1. 1 g etalon oqsilda necha mg metionin bor? 
2. Biologik qiymat boʻyicha oqsillar necha guruhga boʻlinadi va 
ularga ta‟rif bering. 
3. Limitlovchi kislotalarga ta‟rif bering. 
4. AAK nima degani? 

---

78 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
 
1. Turaqulov Yo. X. Bioximiya, – Toshkent. 1996.
2. Нечаев А.П., Траубенберг С.Е., Кочеткова А.А. и др. Пищевая 
химия. Санкт-Петербург. ГИОРД. 2007. 
3. Raxmatov N.A. Biokimyo. – Toshkent.: Taʻlim. 2009.
4. Sobirov Z. Organik kimyo. – Toshkent. 2005. 
5. Abdurazzaqova S.X., Rustambekova G. Sharob biokimyosi. Darslik. 
– Toshkent.: ToshKTI nashriyoti, 2011. 
 
Elektron resurslar: 
1. www.bio.ru 
2. www.biotex.ru 
3. 
www.promega.com
 
4. www.molbio.ru 
5. 
www.biokim.ru
 

---

79