Iv qism. Qishloq xo‘jalik korxonalarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari

Хж х Сх
Мх = -------------------
100 %
Ўз навбатида:
C м
Сх = -------------- х 100 %
Сжм
Бу ерда:
Хж – жами харажатлар;
Cм – ҳар бир маҳсулот бўйича сотиш ҳажми;
Сжм – жами маҳсулотлар бўйича сотиш хажми.
Сабзавотчилик соҳасига сарфланган харажатларни етиштирилган маҳсулотлар ўртасида тақсимлаш тартиби мисол тариқасида 15.4-жадвалда келтирилган
15.4-жадвал
Сабзавотчилик соҳаси харажатларини маҳсулотлар ўртасида
тақсимоти

Маҳсулот тури	Ҳосил, ц	1 ц. сотиш баҳоси, Сўм	Сотиш қиймати, сўм	Ҳиссаси, %	Харажат суммаси, сўм	1 бирлик маҳсулот таннархи, Сўм
1	2	3	4	5	6	7
Помидор	100	15000	1500000	9,1	1228550	12285
Пиёз	150	20000	3000000	18,3	2470610	16470
Карам	120	8000	960000	5,8	783035	6525
Картошка	200	45000	9000000	54,7	7384830	36924
Сабзи	110	18000	1980000	12,1	1633575	14850
Жами			16440000	100,0	13500600

Изоҳ: а) 6-устунда ҳар бир маҳсулот турларига тўғри келадиган харажатлар уларнинг сотиш ҳажмини жами маҳсулот сотишдаги ҳиссасини (5-устун) барча маҳсулот турларига қилинган жами харажатлар суммасига (6-устуннинг жами суммасига) кўпайтириш ва 100 фоизга бўлиш орқали топилади;
б) 7-устун= 6-устун / 2-устун.


Маккажўхори. 1 ц маккажўхори донининг таннархини ҳисоблашда дон қабул қилиш пунктларида суткалик ўртача намуналарни суткадаги доннинг базис намлигини (маккажўхори сутасидаги доннинг базис намлиги 22 фоиз кўламида қабул қилинган) ҳисобга олиб янчиш натижасида аниқланган сўталардан қуруқ донга ўтказиш хўжаликнинг давлатга сотган маккажўхори сўталаридан базис намликдаги дон чиқишининг ўртача фоизидан аниқланади. Бу фоиз қабул қилинган дон накладнойлари регистрларининг маълумотларидан олинади. 1 ц маккажўхори донининг таннархи ишлаб чиқариш харажатларини жўхорипояларини йиғиштириш сарфлари ва қийматини истисно қилиб, дон массасига тақсимлаб аниқланади.
Пахта. 1 ц пахтанинг таннархи уни ётиштириш ва йиғиштириш (ғўзапоя бундан мустасно) харажатлари суммасини унинг ҳисобга олинган (кондиция) миқдорига тақсимлаб аниқланади. Пахтанинг таннархи алоҳида навлар бўйича аниқланганда харажатларнинг умумий суммаси унинг харид нархларининг қийматига мутаносиб тақсимланади.
Лавлаги. 1ц лавлаги илдиз мевасининг ишлаб чиқариш таннархи (фабрикада ишлатиладиган ва туғанаги) уларни қанд лавлагининг (фойдаланиладиган баргининг қиймати харажатлардан чегириб ташлангач) физик массасига бўлиб аниқланади.
Тамаки. Тамаки ва мохорка хом ашёсининг таннархи ишлаб чиқариш харажатларининг умумий суммаси ва хом ашёнинг ҳисобга олинган массасидан келиб чиқиб, харажатларни маҳсулотнинг алохида турларига уларнинг харид баҳоларидаги қийматига мутаносиб тақсимлаб аниқланади. Уруғчиликда 1ц тамаки, мохорка хом ашёси, уруғнинг таннархи муайян маҳсулотни ишлаб чиқариш харажатларининг тегишли суммаси ва хом ашё, уруғнинг ҳисобга олинган массасидан келиб чиқиб аниқланади.
Картошка. 1 ц картошканинг таннархи картошкани етиштиришга тааллуқли барча харажатларни палак қийматини чегириб, картошка хосилига тақсимлаб аниқланади.