Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Тавсия этиладиган адабиётлар

1. 
   Абдуллаев А., Айбешев Х. Бизнес режа. Ўқув қўлланма. Т.: «Молия», 2002. - 72бет.
   
2. 
   Махмудов Э.Х., Исаков М.Ю. Бизнес планирование. (Учебное пособие). – Т.: Издательство Литературного фонда Союза писателей Узбекистана, 2004.
   
3. 
   Методў принятия решений бизнес – плана. Эвристика. Иванов Л.Н., Иванов А.Л.- М.: «Приор - издат», 2004.-80с.
   
4. 
   Энциклопедия бизнес – планов: Методика разработки. 75 реальнўх образцов бизнес – планов. Горемўкин В.А., Нестерова Н.В.- М.: «Ось-89», 2003. –1104с.
   
5. 
   «Пособие по составлению бизнес - плана» Эрик С. Зигель.- М.: МТ-Прес, Сирин,2003.- 224с.
   
6. 
   Экономика предприятия: Учебник для вузов / Под ред. Проф. В.Я. Горфинкеля, проф. В.А. Швандара. – 3-е изд., перераб. И доп. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2002. – 718 С.
   
7. 
   Пивоваров К.В. Бизнес-планирование. 3-е изд. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К^о», 2002. – 164 с.
   
8. 
   Пивоваров К.В. Бизнес-планирование. 3-е изд. – М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К^о», 2002. – 164 с.
   
9. 
   Югай Л.П. Бизнес-планирование (текстў лекций). – Т.: ТГЭУ, 2000. – 47 с.
   
10. 
    http://www.imf.org
    
11. 
    http://www.ifc.org
    

10-мавзу. ТАШКИЛИЙ РЕЖА ВА МЕНЕЖМЕНТ


Режа:
10.1. Вазифаси ва асосий қоидалари
10.2. Бошқарувни ташкил этиш
10.3. Кадрлар сиёсати ва персонални бошқариш


10.1. Вазифаси ва асосий қоидалари


Ташкилий режа ва менежмент – бизнес-режанинг мухим бўлими бўлиб, унда корхона бошқарувининг ташкилий тузилмаси қандай бўлиши, мулкчилик шакли, команда таркиби ва хоказолар хақида хикоя қилинади.
Ушбу бўлимда қуйидагилар аниқ акс эттирилши лозим: ким ва нима билан шу\улланади, бўлинмалар бир-бири билан ўзаро қандай алоқа қилади, уларнинг фаолиятини қай тариқа мувофиқлаштириш ва назорат қилиш мумкин, бошқарув командасининг асосий аъзолари ўртасида роллар қандай тақсимланади ва улар қай тарзда бир-бирини тўлдириб туради? У ёки бу структура бирликлари зиммасига қайси мажбуриятлар юклатилади? Ташкилий чалкашликлар сабабли кўп холларда энг умидли лойихалар хам барбод бўлиши туфайли бундай ахборот корхонанинг бизнес-режасидан ташқари маркетинг, молия ва ишлаб чиқаришни бошқаришга қодир бўлган командани хам кўриш истагида бўлган инвестор ва банкирларни хам қизиқтиради.
Бир сўз билан айтганда, бўлим ишнинг «жонли» томонини, яъни корхонанинг ташкилий тузилмаси қандай шаклланиши ва унинг кадрлар билан таъминланиши, шунингдек, мутахассисларнинг доимий ёки вақтинчалик ишга олинишини ва нихоят корхона махсус ташкилотлар хизматларидан фойдаланишини акс эттириши лозим. бошқарув ходимлари учун «касб пиллапояси бўйлаб харакатланиш» тизими, шунингдек, корхонанинг юқори иқтисодий кўрсаткичларга эришишидан манфаатдорлигини ра\батлантириш тизими яратилиши зарур.
Айтиш мумкинки, менежмент ва ташкилот режасини ишлаб чиқиш бизнес-режанинг бошқа бўлимларидан аввал ишлаб чиқилиши зарур. Гап шундаки хар қандай ишнинг муваффақиятга эришувини инвестициялар, молиявий, моддий ва бошқа ресурслардан ташқари биринчи навбатда мутахассислар, ўз касбининг усталари белгилаб беради. Иқтисодий назария классикларидан бири айтиб ўтганидек, инсонсиз, унинг мехнати ва ресурсларга қўл теккизишисиз хар қандай ресурс, хар қандай нарса «ўлик» нарса бўлиб қолаверади. Амалиётда, айниқса, бизнес сохасида битта мутахассиснинг ақл-идроки ва топқирлиги бир гурух одамларга қараганда кўпроқ фойда келтириши мумкин, корхона структурасидаги қўшимча бирлик эса хали мос келувчи муваффақиятни англатмайди, унинг учун улкан истиқболларни кафолатламайди. Шунинг учун хам мазкур бўлимни тайёрлашда ишлаб чиқариш режасини асослаб бериш, корхона қувватларини хисоб-китоб қилиш, зарур моддий ва бошқа ресурсларни аниқлашдан кам ахамият касб этмайди.
Ташкилий тузилма ва менежмент бу ўз мохиятига кўра бизнес-режани амалга ошириш бўйича хатти-харакатлар дастури бўлиб, унда қуйидагилар ўз аксини топиши лозим:

• 
  корхона бошқарувининг ташкилий тузилмасига қўйилувчи талаблар;
  
• 
  менежментга қўйилувчи талаблар;
  
• 
  ишлаб чиқаришни жойлаштириш ва фойда марказлари;
  
• 
  кадрлар сиёсати ва уни амалга ошириш йўналишлари;
  
• 
  хомийлик ва хайрия-васийлик фаолияти.
  

Ушбу бўлимнинг аниқ ва муайян тўлдирилиши корхона тури ва мулкчилик шаклига бо\лиқ бўлади. Агар гап давлат корхонаси хақида бораётган бўлса, бу холда бўйсуниш тизими ва давлатнинг корхона хўжалик фаолиятига аралашуви чегаралари очиб берилиши лозим. Акциядорлик жамиятида эса директорлар кенгаши, асосий рахбарларнинг вазифалари акс эттирилиши, акциядорлик капиталининг акциядорлар ўртасида қай тариқа тақсимланиши белгилаб олиниши лозим. Корхона фаолиятида иштирок этишни истаган бошқа инвесторлар хақида, айниқса, уларга тегишли акциялар сони ва улуши, уларни сотиб олиш вақти ва кациялар қиймати хақида маълумот бериш хам ишга халақит бермайди.
Бу ерда яна бир нарса мухим роль ўйнайди – корхона олдиндан бор бўлганми ёки энди ташкил қилиняптими. Дастлабки холатда корхона олдиндан чизиб берилган йўлдан бориши ва бизнес-режа тузиш бўйича тўпланган тажрибалардан фойдаланиши мумкин. Кейинги холатда эса тадбиркор у ёки бу мулкчилик шаклини танлаш сабабларини изохлаб бериши, бу шаклни ўзгартириш истиқболлари белгилаши хамда нима сабабдан бу стратегияни энг яхши деб хисоблашини тушунтириб бериши зарур. Бундан ташқари, ушбу хужжатда корхонани ташкил қилиш ва унинг келгусидаги фаолиятини тартибга солишни тавсифловчи барча қонун хужжатлари акс эттирилиши лозим.
Менежмент ва режалаштириш сохасида мехнат қилувчи иқтисодчи ва олимлар бинес-режанинг ушбу бўлимида энг мухим ва мустақил масалар сифатида қуйидагиларни кўриб чиқишни таклиф қилади:

• 
  бизнес-режанинг ишбилармонлик жадвали;
  
• 
  бошқарувни ташкил этиш;
  
• 
  кадрлар сиёсати ва персонални бошқариш.
  

Ишбилармонлик жадвали бу корхонанинг яратилиши ва келгуси фаолиятидаги энг мухим ходисалар белгиланган жадвалдир. Унда махсулотни ишлаб чиқиш ва ишлаб чиқариш жараёни, бозорни бахолаш, сотув дастурини тайёрлаш ва хоказоларнинг вақт бўйича графигини белгилаш тавсия қилинади.
Шунингдек, бизнес-режанинг муваффақиятга эришишини таъминловчи энг мухим топшириқлар: дизайннинг якунланиши, махсулотнинг кўргазмаларда намойиш этилиши, хом-ашё, материал ва бутловчи қисмларга зарур миқдорда буюртма бериш, ишлаб чиқаришнинг бошланиши, биринчи буюртманинг олиниши, биринчи тўловларни кўрсатиш тавсия этилади. Ишбилармонлик жадвали бутун ишнинг асосий холатларини назорат қилиш, пайдо бўлувчи муаммоларни бартараф қилиш ва етказилувчи зарарни камайтиришга имкон беради.
Тў\ри тузилган жадвал хамкорларга бошқарув командасининг махорати юқори эканлигидан далолат беради. Тадбиркорлар турли вазифаларни бажариш учун талаб қилинувчи вақтни нотў\ри бахолашлари мумкинлиги сабабли реал имкониятлардан чиқиб келиш зарур.
Кўплаб чет эллик компания ва фирмалар ўз бизнесида янада кўпроқ муваффақиятга эришиш мақсадида рекламадан кенг фойдаланиб, турли буклетлар, экспресс-ахборотлар чиқарадилар. Бизнеснинг ушбу жихати корхонанинг ишбилармонлик жадвалида хисобга олинса ёмон бўлмас эди. Масалан, унда ёзма ва график шаклида қуйидагилар акс эттирилиши мумкин:

• 
  корхонани яратиш;
  
• 
  бизнес бўйича хамкорлар;
  
• 
  ишлаб чиқаришнинг бошланиши;
  
• 
  дастлабки товар партиясини етказиб бериш;
  
• 
  савдо ваколатхоналари билан келишувга келиш;
  
• 
  савдо кўргазмаларига чиқиш;
  
• 
  улгуржи савдогарлар билан келишув имзолаш;
  
• 
  ишлаб чиқариш учун зарур миқдорда материаллар буюртма қилиш;
  
• 
  хисоб рақамига келиб тушган биринчи тўлов ва тушумларни олиш.
  

Кўзга яққол ташланиб туриши учун махсус графикда ишлаб чиқаришнинг тўлиқ циклини – хом-ашё харид қилишдан то чиқарилаётган хар бир махсулот учун пул тушуми олишгача акс эттириш тавсия қилинади.
Шундай қилиб, бизнес-режадаги ишбилармонлик жадвали қуйидагиларни назарда тутади:

• 
  корхона фаолиятининг асосий, хаёт учун энг мухим сохаларини ажратиб кўрсатиш;
  
• 
  хар бир ишнинг бошланиши ва тугаш вақтини аниқ белгилаш;
  
• 
  фаолиятнинг хар бир мухим сохаси учун жавобгар шахсларни тайинлаш;
  
• 
  жадвалда юз бериши мумкин бўлган узилишларни ва уларни тў\ирлаш учун амалга оширилувчи хатти-характаларни белгилаш;
  
• 
  жавалдан четга чиқишнинг бизнес-режага таъсирини муокама қилиш.
  

Бўлимнинг критик жихати ташкилий тузилманинг бизнес вазифаларига мос келишини намойиш этиш хисобланади. Гап шундаки, бизнесда ташаббус алохида ахамиятга эга бўлиб, у кўпинча анъанавий ёндашувлар билан зиддиятга учрайди. +абул қилинувчи қарорларнинг устиворлигини белгилашда муаммоларнинг олдини олиш учун барча имкониятлардан фойдаланиш хамда максимал фойдани таъминловчи бўлинмаларни самарали ра\батлантиришни таъминлаш лозим.
Мисол (давоми). Ташкилий-хуқуқий шаклига асосан «Star» компьютер клубини бошқариш таъсисчилар томонидан амалга оширилади. Клуб фаолиятидан олинган даромад киритилган капиталга пропорционал равишда тақсимланади. Ходимларнинг самарали ишлашини таминлаш учун мукофот, бир марталик ёрдам пули каби ра\батлантириш усулларидан фойдаланиш мумкин.