Jaxon seleksiyasida boshlang‘ich, nav namunalari, duragaylari, seleksiya jarayonlari, chatishtirish qonuniyatlarini aniqlash usullari va uning geterozis uchun ahamiyati

Gen injeneriyasi usullari qishloq xo‘jalik ekinlarining yangi shakllari, 
liniyalari, navlari va duragaylarining patogenlarga o‘ta chidamliligini oshirishga va 
navlarni yaratish muddatini qisqartirishga qaratilgan muxim vazifalarni yechish 
imkoniyatlarini ta’minlaydi. Xozirgi zamonda gen injeneriyasi resipient yadro 
apparatiga dastlab shu organizmga xos bo‘lmagan ayrim yangi genlarni kiritish va 
boshqaruv tartibli joylashishini kiritishigina emas, balki butun xromosomalarni, 
ayrim organellalarni kiritish yoki ikki xujayrani qo‘shilish bilan organizmning 
yangi shakllarini yaratish imkoniyati mavjud. 
Gen injeneriyasi texnologiyasi asosida jaxonning yetakchi biotexnologik 
markazlari va laboratoriyalarida, birinchi navbatda AQSh, Argentina, Kanada, 
Xitoy hamda Yaponiya, Germaniya, Gollandiya, Fransiya, Xindistonda soyaning, 
makkajo‘xorining, rapsning, kartoshkaning, pomidor va boshqa ekinlarning 
gerbitsidlarga va xasharotlarga chidamli shakllari yaratilgan: sholining- 
perekulyariozga, kartoshkaning–kolorado qo‘ng‘iziga, bug‘doyning–sho‘rlangan 
yerlarga, zang kasalligiga va fuzariozga, qand lavlagining–serkosporozga, 
rapsning–xasharotlarga va zamburuqli kasalliklarga. Transgen navlari va 
duragaylarining ekin maydonlari yil sayin kengayib bormoqda va jaxonda 50 mln 
gektar yerga tarqalgan. 
Transgen ekinlarning asosiy 
maydonlari to‘rt mamlakatda–AQSh, 
Argentina, Kanada va Xitoyda joylashgan. Transgen ekinlarning umumiy 
maydonidan 80 % soya va makkajo‘xoriga to‘g‘ri keladi. Transgen ekinlar 
maydonining deyarli hammasi gerbitsidlarga (71 %), xasharotlarga (22 %) 
chidamli nav va duragaylar bilan egallangan. 
Hozirgi kunda Rossiyada o‘simliklarning biotexnologiyasi va bioinjeneriya 
soxasidagi ishlar Butun Rossiya qishloq xo‘jalik biotexnologiya ITI, 
K.A.Timiryazev nomidagi Moskva qishloq xo‘jalik akademiyasi, Janubiy–Sharqiy 
QXITI, qand lavlagi BRITI, yem–xashak ekinlar BRITI, sabzavot ekinlar BRITI, 
sholichilik BRITI, kartoshkachilik BRITI, noqoratuproq xududining markaziy 
tumanlari QXITI, Shimoliy–Sharq QXITI da rivoj topmoqda. 
Rossiya fanlar akademiyasining “Bioinjeneriya” Markazida kartoshkaning 
kolorado qo‘ng‘iziga chidamli shakllari yaratilib davlat nav sinashiga topshirilgan. 
Bu biotexnologik va seleksion markazlarda o‘simliklarning bir necha yuz ming 
regenerantlari hosil qilingan. Bularning ko‘plari qurg‘oqchilikka, o‘ta yuqori va 
past haroratga, sho‘rlanishga, xavfli zamburuq, bakterial va virus kasalliklariga 
chidamli shakllaridir. Ular asosida noqoratuproq xududining markaziy tumanlari 
QXITI va Shimoliy–Sharqiy ITI da baxori bug‘doyning BR yem–xashak ITI da–
beda va sebarganing, BRQXITI da–qand lavlagining, BR kartoshkachilik ITI da 
kartoshkaning yangi qimmatli navlari hosil qilingan. Biotexnologiya usullari 
qo‘llanilishi natijasida hosil qilingan birinchi navlari (Rossiyada) davlat reestriga 
kiritilgan. 

---

Shumer afsonasining birida aytilishicha, oliy xudo Enlil uy hayvonlar xudosi 
Lahar va uning singlisi – don xudosi Ashnanni yaratadi. Xudolar yerga tushib 
odamlarni dehqonchilikka va chorvachilik ishlariga o‘rgata boshlaydilar. 
Kunlardan birida ular kim odamlarga zarurroq va kerakliroq ekanligi to‘g‘risida 
baxslashadilar. Bu masalani yechish uchun ular Enlilga murojaat qiladilar. U 
ikkalasini gaplarini tanglab birinchilikni don xudosiga beradi. Bu afsona shuni 
ko‘rsatadiki, odamlar bundan olti ming yil muqaddam o‘simlikshunoslik 
chorvachilikka nisbatan ustun bo‘lganligini bilganlar. 
Hozirgi zamon biologiyasining yutuqlari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqqanda 
ham aytilgan gaplar to‘g‘ri ekanligini ko‘ramiz.