K arim a q osim ova
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Iiudnchi bosqich
(paxta — paxtazor), daraxt
k o 'p ekilgan joyni daraxtzor (daraxt — daraxtzor) deb nom lashgan?", „N ega kishilar bir uyni g'ishtli (g'isht — g‘ishtli), boshqasini sinchli deyishadi?" O 'quvchilar predm et yoki predm et belgisining nom lanish saba bini aniqlashdan so'zlam ing m a’nosi va tarkibidagi um um iylikni topishga o'rganadilar. B ularning ham m asi o'quvchilarni bir xil o'zakli so'zlam ing yasalishi m ohiyatini tushunishga tayyorlaydi; ular bir so 'z boshqa so'zdan o'zaro m a’no jih atd an bog'lanishi asosida yasalishini, o 'z navbatida, shu so 'z bilan nom langan tushunchalar o'rtasidagi bog'lanishga asoslanishini tushuna boshlaydilar. O 'quvchilar so'zning yangi so'z hosil qilishga yordam beradigan qism ini bilib olgan sari ularda so'z yasalishi haqidagi ta sa w u r chuqurlasha boradi. Iiudnchi bosqich — bir xil o'zakli so'zlam ing xususiyatlari va barcha m orfem alarning m ohiyati bilan tanishtirish. Bu bosqichning asosiy o'quv vazifasi — so'zlam ing m a ’noli qismlari sifatida o'zak, so'z yasovchi va shakl yasovchi q o'sh im ch alar bilan tanishtirish, „o'zakdosh so 'zlar" tushunchasini shakllantirish, bir xil o'zakli so'zlarda o'zakning bir xil yozilishini kuzatish hisoblanadi. „ 0 ‘zakdosh so ‘zlar“ tushunchasini shakllantirish ularning ikki m uhim belgisini, ya’ni m azm uniy um um iylikni (m a’nosida q and ay d ir um um iylik borligini) va tuzilishiga k o ‘ra um um iylikni (um um iy o ‘zak m avjudligini) o'zlashtirish bilan bog'lanadi. Shuning uchun bu belgilarni o 'q u v chilar o'zlashtirishiga t a ’lim jarayonida sharoit yaratish lozim . Bu o 'q uvchilarda bir xil o'zakli so'zlam in g lug'aviy m a ’nolari bilan m orfem ik tarkibi o'rtasidagi bog'lanishni aniqlash ko'nikm asini rivoj 1 anti rad i. M asalan, o'q uvch ilar gul, gulzor, gulli (ko'ylak), gulladi so'zlarini taqqoslaydilar, bu to 'rt so 'z m a’nosiga k o 'ra o'xshashligini va bir xil um um iy qismga ega ekanini, shuning uchun bularni bitta o 'zakdosh so'zlar guruhiga kiritish m um kinligini aniqlaydilar. Bir xil o'zakli so'zlam ing m a ’nolaridagi um um iylik o 'zak nin g um umiyligi tufayli vujudga keladi, ularni bir guruhga birlashtiradi; q o 'shim ch alar esa so 'znin g m a’nosiga o 'zig a xos m a’no qo'shadi; ularni bir-biridan farqlaydi. Bir xil o'zakli so 'zlar ustida bunday ishlash usuli o'quvchilam ing bilish faoliyatini faollashtiradi, ular diqqatini so'zning um um iylikka asoslangan aniq belgilariga jalb qilish im konini beradi. M asalan, o'qituvchi kombayn rasm ini ko'rsatadi va „K om baynni boshqaradigan kishi nim a deb nom lanadi?" savolini beradi. Javob xat taxtaga yoziladi: kom bayn — kom baynchi. Tushunchalarni taqqoslab kuzatish quyidagi aniq til m aterialini yaratish im konini beradi, uni tahlil qilish jarayonida bir xil o'zakli so'zlam in g xususiyatlari haqida xulosa chiqariladi: A w al so'zlarni m a ’no va tarkibiga k o 'ra taqqos lash asosida „o'zak dosh so'zlar" atam asi beriladi, keyin o'zakdosh so'zlam ing um um iy qismi o 'zak deyilishi, o'zakdosh so'zlarni, boshqacha qilib, bir xil o'zakli so 'zlar (ya’ni o'zakdosh so'zlar) deb nom lanishi ham tushuntiriladi. O'quvchilarda bir xil o'zakli so'zlarni ikki m uhim belgisiga ko'ra aniqlash ko'nikm asini o'stirish uchun o'zak do sh so'zlar yaqin m a’n o li — sinonim so'zlar bilan, shakli o'xshash b o 'lgan so'zlar bilan taqqos- lanadi. M asalan, o 'q u v ch ilar baxtli — baxtsiz o'zakdosh so'zlari bilan baxtli — saodatli sinonim so'zlarini taqqoslab, o'zakdosh so 'zlar ham , sinonim so 'zlar ham yaqin m a ’no bildirishini (o'xshash to m o nin i), o'zakdosh so'zlarda um um iy qism (baxt) mavjud bo'lib, sinonim so'zlarda bunday um um iy qism yo'qligini (farqli tom onini) aniqlaydi lar, ular bog‘ — bog'bon o'zakdosh so'zlari bilan suv — suva so'zlarini taqqoslab, quyidagi xulosaga keladilar: bog‘ — bog‘bon o'zakdosh so 'zlar hisoblanadi, chunki bular yaqin m a’noli va um um iy qismi bor; suv — suva so'zlari shakli tom onidangina o'xshaydi, am m o butunlay T a ’lim ning bu bosqichida o 'qu v ch ilam in g m orfem a haqidagi bi- Iimlari yetarli em as, ularni bu tu sh un ch alar bilan amaliy m ashqlarni bajarish jarayonida endigina tanishtirilyapti. Shuning u ch u n Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling