Kbk: 84(Ros-Rus)

231
Taras Bulba
yib, butxonaga boradi. Butxonaga kirishi bilan 
to‘rt tomonga salom berib, aksari to‘g‘ri xonaqo-
ga borib o‘tiradi va yo‘g‘on ovozi bilan qiroatga 
qo‘shilishadi. Ibodat tugashi bilan tilanchilar-
ning hammasiga sadaqa bermasdan qo‘ymaydi, 
bunday behuda ish bilan shug‘ullanishni o‘zi 
xohlamasa ham, lekin u kishining tabiatlaridagi 
saxiylik shu «xayrli ish»ga yetaklaydi. Tilanchilar 
orasidan yirtiq-yamoq kiyingan ojiz va notavon 
bir xotinni topib: 
– Omonmisan, bechora? Qayerdansan? – deb 
hol-ahvol so‘rardi.
– Taqsir, qo‘rg‘ondan keldim: uch kundan beri 
hech narsa yegan-ichganim yo‘q, o‘z tuqqan bo-
lalarim haydab yubordilar.
– Ey, g‘aribi bechora! Nega kelding bu yerga?
– Taqsir, o‘zim xayr so‘ragani keldim, hech 
bo‘lmasa, non puli berguday saxiylar topilib qolar 
dedim.
Shunday fursatda Ivan Ivanovich, o‘z odatlari 
bo‘yicha, so‘rar edilar: 
– E, shundaymi, qorning ochmi, non yeysan-
mi?
– Nega yemay? Itdek ochman.
– Ha, – der edi Ivan Ivanovich, – ko‘ngling, bal-
ki go‘sht ham tilar?
– Nimaiki bersangiz mayli.
– Ha, nondan go‘sht yaxshimi?
– Och odam surishtirib o‘tiradimi, nima ber-
sangiz roziman, – deb kampir qo‘llarini uzatardi.
– Qani, jo‘na! Xudo bersin! – der edi Ivan Iva-
novich, – Nega qarab turibsan? Seni urayotganim 
yo‘q-ku!
Shu taxlit muomala bilan boshqa tilanchilar-
dan ham «hol-ahvol so‘ragach», uylariga quruq 

---

232
Nikolay Gogol
jo‘natib yuborar edi, yoxud bechora tilanchilar 
Ivan Nikiforovich degan qo‘shnisi nikiga, yo sud-
yanikiga, yo shahar hokiminikiga bir qadah araq 
ichgani kirar edilar.
Sovg‘a-salom olib kelgan kishilarni Ivan Iva-
novich ko‘p do‘st tutar, sovg‘a-salomni juda yoq-
tirar edi.
Ivan Nikiforovich ham u kishiga o‘xshash ko‘p 
yaxshi odam. U kishining hovlisi Ivan Ivanovich-
nikiga qo‘shni. Ular shunday qalin do‘stlarki, 
dunyo ularga o‘xshashini ko‘rmagan desa ham 
bo‘ladi. Anton Prokofyevich Pupopuz degan yana 
bir kishi borki, haligacha moviy yengli, mosh 
rang surtuk kiyadi va har yakshanba kuni sud-
yanikida ovqat qiladi. Ana o‘sha kishi aksari der 
edilarki: «Ivan Ivanovich bilan Ivan Nikiforovich-
ni shaytonning o‘zi bir-biriga mahkam bog‘lag-
an, biri qay tarafga yursa, ikkinchisi ham uning 
ketidan qolmaydi».
Ivan Nikiforovich umr bo‘yi bo‘ydoq o‘tdi. Gohi-
da uylangan edi degan gaplar yursa ham, u gaplar 
yolg‘on edi. Kaminalari Ivan Nikiforovichni juda 
yaxshi bilaman va shu sababdan ayta ola manki, 
u kishi uylanishni niyat ham qilgan emaslar. 
Bir zamon Ivan Nikiforovichning orqasida dumi 
bor degan gap tarqalgan edi. Bunday fisq-u fa-
sod gaplarni kim tarqatarkan? Shu qadar noloy-
iq, yopishmagan va to‘qima bo‘hton gaplarki, 
muhtaram o‘quvchilarga bu gapning yolg‘onligini 
bildirib o‘tirishni lozim ham topmayman, chun-
ki yolg‘iz alvasti degan maxluqning dumi bo‘lgani 
va ularning ham ba’zi birlaridagina dum borligini 
o‘qimishli kishilarning hammasi biladi. Alvastilar 
aksari xotin toifasiga mansub bo‘lib, erkak toi-
fasidan bo‘lganlari kamdir.

---

233
Taras Bulba
Bu do‘stlar har qancha qalin bo‘lsalar ham, 
bir-birlariga o‘xshamas edilar. Ularning ta’birla-
rini, eng yaxshisi, qiyos yo‘li bilan bilsak bo‘ldi: 
Ivan Ivanovichda juda xushmuomalalik va gap-
donlik fazilati bor. Xudoyo, gapi shunday yaxshi-
ki! Uning gapini eshitmoqdan hosil bo‘ladigan laz-
zatni, boshingizni boqqan va tovoningizni qashi-
gandagi huzurga o‘xshatsa bo‘ladi, xolos. Uning 
gapini eshitganingizda xomush bo‘lib qolasiz. 
Huzur qilasiz, cho‘milib keyin uxlagandek maz-
za qilasiz! Ivan Nikiforovich bo‘lsalar, aksincha, 
doim sukut qiladilar, ammo gapirguday bo‘lsalar, 
shunday shartta kesadilarki, har qanday o‘tkir 
tig‘ ham bunday kesolmaydi. Ivan Ivanovich 
oriqroq, novcha bo‘yli Ivan Nikiforovichning bo‘yi 
pakanaroq bo‘lsa ham, yo‘g‘ondan kelgan. Ivan 
Ivanovichning boshi dumini pastga qilib to‘ntarib 
qo‘ygan turpga o‘xshaydi; Ivan Nikiforovichning 
boshi esa dumini yuqori qilib qo‘ygan turpga 
o‘xshaydi. Ivan Ivanovich ayvonda ko‘ylakchan 
bo‘lib faqat tushlik ovqatdan so‘ng yotadi: kech-
qurun bo‘lsa po‘stinini kiyib, yoki uning uni-
ni sotadigan shahar do‘koniga borar, yo dalaga 
chiqib, bedana ovlar edi. Ivan Nikiforovich bo‘lsa, 
ertadan kechgacha eshik oldida – zinada yotadi, 
agarda kun uncha issiq bo‘lmasa, albatta, oftob-
da tovlanib yotadi va boshqa hech qayerga borgi-
si kelmaydi. Ertalab hafsalasi kelib qolsa, yana 
kirib yotadi. Avvallari ba’zida Ivan Ivanovichni-
kiga kirar edi. Ivan Ivanovich ta’bi juda nozik 
odam va odob bilan gaplashilganida og‘zidan 
hech bir behuda so‘z chiqmaydi va o‘zgalarning 
og‘zidan chakki gap chiqsa, xafa bo‘ladi. Ammo 
Ivan Nikiforovich ba’zida tilini tiyolmay qoladi. 

---

234
Nikolay Gogol
Shunda Ivan Ivanovich, darrov o‘rnidan turib: 
«Bas, Ivan Nikiforovich, bunday gunoh gaplarni 
gapirguncha, tezroq oftobga tushaylik», – deydi. 
Ivan Ivanovichning sho‘rvasiga pashsha tush-
guday bo‘lsa, juda xafa bo‘ladi, toqati qolmaydi, 
likopchalarni otib yuboradi, mezbonni ham koyib 
tashlaydi, Ivan Nikiforovich bo‘lsa, cho‘milishni, 
to bo‘g‘zigacha suvga kirib, suvga xontaxta va 
samovar qo‘ydirib, suvning salqinida choy ichish-
ni yaxshi ko‘radi. Ivan Ivanovich soqolini haftada 
ikki marta oldiradi, Ivan Nikiforovich bir marta. 
Ivan Ivanovich har narsaga qiziqadigan odam: 
uning oldida bir gapni boshlab tugatmasang, 
baloga qolasan. Agar bir narsadan norozi bo‘lsa, 
darhol izhor qiladi. Ivan Nikiforovichning xush-
noxush ligini yuziga qa rab darrov bilib bo‘lmaydi; 
bir narsadan xursand bo‘lsa ham, izhor qilmay-
di. Ivan Ivanovich picha qo‘rqoqroq odam. Ammo 
Ivan Nikiforovich uning aksi, shalvari juda keng, 
agar uni puflasangiz ichiga butun uskunasi bilan 
hovli joyla shib ketadi, Ivan Ivanovichning ko‘zlari 
katta-katta bo‘lib, ko‘zining rangi tamaki rangiga 
o‘xshaydi; og‘zi qadimgi rus alifbesining «i» harfi-
ga o‘xshab ketadi. Ivan Nikiforovichning ko‘zlari 
esa bit ko‘z, rangi sariq, qoshi qalin, yuzi semiz 
bo‘lganidan ko‘zlari zo‘rg‘a ko‘rinadi, burni bo‘lsa 
pishgan olxo‘riga o‘xshaydi. Ivan Ivanovich sizni 
siylab burnakisidan tutsa, avval tamaki qutisi-
ning qopqog‘ini bir marta yalab, so‘ngra barmog‘i 
bilan bir chertib, keyin sizga uzatarkan, bashar-
ti oshna bo‘lsangiz: «Marhamatingizdan umidvor 
bo‘l mog‘im mumkinmi, xo‘jam?» – der va agar 
oshna bo‘lmasangiz: «Mansab va darajalari, nom-
larini bilmoq sharafi menga muyassar bo‘lma-

---

235
Taras Bulba
sa ham, marhamatlaridan umidvor bo‘lmog‘im 
mumkinmikan, davlatpanohim» – deydi. Ivan Ni-
kiforovich esa sizga to‘ppa-to‘g‘ri burnakisining 
qutichasini uzatib, kaltagina qilib: «Marhamat», – 
deb qo‘ya qoladi. Ivan Ivanovich bo‘lsin, Ivan Niki-
forovich bo‘lsin, ikkovlari ham burga degan max-
luqni juda yomon ko‘radilar va shuning uchun 
ko‘chadan o‘tgan har bir chorbozorchi juhudni 
to‘xta tib, o‘sha maxluqni yo‘qotish uchun lozim 
bo‘lgan dorilardan olmasdan qo‘ymaydilar. Lekin 
juhudning molini olmasdan burun, yahudiy dini-
da bo‘lgani uchun uning o‘zini xo‘b so‘kib oladilar.
Biroq Ivan Ivanovich bilan Ivan Nikiforovich 
o‘rtasida bir nav ayirma bo‘lsa ham, har holda 
ikkovi ham yaxshi odam.