Kbk: 84(Ros-Rus)

251
Taras Bulba
ning: «Qayt, qayt! Kerak emas!» – degan ovozi 
eshi tildi. Ammo Ivan Ivanovich juda zerikdi. Ivan 
Nikiforovichning uyida bo‘lgan bir voqea o‘chay 
deb qolgan nizo ustiga yana moy quymaganda, 
bu ikki hurmatli odam yarashib ketsalar ham 
ajab emas edi.
Shu kuni kechqurun Ivan Nikiforovichnikiga Agafi-
ya Fedoseyevna kelib qoldi. Ivan Nikiforovich-
ga bu xotinning hech qanday qarindoshligi, 
urug‘-aymoqligi yo‘q edi. Bas, uning bunikiga 
ke lishining hech bir keragi yo‘q va Ivan Nikifor-
ovichning o‘zi ham bundan xursand emas edi, 
ammo xotin bunikiga kelib necha haftalar, ba’zan 
ko‘proq ham turib qolar va butun ro‘zg‘orni o‘zi 
egallab, hech kimni biylatmas edi. Uning bu ishi 
Ivan Nikiforovichga sira yoqmas, lekin shunday 
bo‘lsa ham, ajabki, xuddi go‘dakdek unga itoat 
qilar edi, gohida sal tortishib qolsalar ham, Agafi-
ya Fedoseyevna doim baland kelar edi.
Rostini aytsam, nega xotinlar hamisha burni-
mizdan choynakning jo‘mragini ushlaganday 
ushlab tortaveradilar. Rostini aytsam, shunga 
sira aqlim yetmaydi. Ularning qo‘llari shunaqa 
uzun mi? Yo bizning burnimiz tutib tortishdan 
boshqa narsaga yaramaydimi? Ivan Nikiforovich-
ning burni g‘aynoliga o‘xshab ketsa ham, xotin 
uning burnidan tutib, it yetaklaganday sudrab 
yurar edi. U kelganda Ivan Nikiforovichning hat-
to yurish-turishi ham boshqacha bo‘lib qolar edi, 
ya’ni, oftobda ko‘p yotmas, yotsa ham burungiday 
yalang‘och yotmay, balki Agafiya Fedoseyevna-
ning ishi bo‘lmasa ham, ko‘ylak va lozimini kiyib 
yotar edi. Agafiya Fedoseyevna sharm-hayoni bil-
mas va Ivan Nikiforovichning bezgagi tutib qoldu-

---

252
Nikolay Gogol
day bo‘lsa, skipidar bilan sirkani uning badaniga 
o‘zi surtib qo‘yar edi. U kishining boshida durra-
si, burnida uchta so‘gali bor, ustiga sariq gulli 
jigarrang kapot
1
kiyar edi. Qomati go‘yo yo‘g‘on 
kuvga o‘xshar edi va shu sababdan oynaga qa-
ramaguncha kishi o‘z burnini topolmaganidek, 
uning belini ham topish qiyin edi. Har qaysi oyog‘i 
bir bolishdek kelar va kalta edi. Qilmishi g‘iybat, 
yegani qaynatilgan sholg‘om edi, qarg‘ashga ni-
hoyatda usta va bu ishlarni qilganda hech mahal 
aftini sira o‘zgartirmas edi: uning bu qilig‘i ayol-
lardan boshqa hech kim qilolmaydigan qiliq edi.
Bu xotin keldi deguncha, Ivan Nikiforovich-
ning uyi ostin-ustin bo‘lar edi.
– Sen, Ivan Nikiforovich, qo‘shning bilan sira 
yarashma, borib yalinma, uning muddaosi seni 
yo‘q qilmoq, uning kimligini sen hali bilmaysan, 
u shunaqa odam.
– La’nati kampir Ivan Nikiforovichning qu-
log‘iga quyaverib, Ivan Ivanovichdan uni bata-
mom bezdirdi.
Hamma ish teskarisiga aylanib ketdi: qo‘shni-
ning iti bu hovliga kirib qolguday bo‘lsa, tush-
gan narsa bilan urib haydardilar, devordan oshib 
tushgan bolalarning ko‘ylaklarini ko‘tarib, orqa-
larini qavartirib, yig‘latib chiqarib yuborar edilar. 
Hatto kampir xotin ham bir kun Ivan Ivanovich 
undan bir narsa so‘ramoqchi bo‘lganida shunday 
beodob harakat qildiki, nihoyatda odob-axloq-
li bo‘lgan Ivan Ivanovich nima deyishini bilmay: 
«Ey, rasvo xotin! Xo‘jayinidan battar-a!» deb tu-
purib tashladi.
1
Kapot – xotinlarning uyda kiyib yuradigan ustki kalta 
ko‘ylagi.

---

253
Taras Bulba
Nihoyat, bu haqoratlar ustiga, battol qo‘shnisi, 
Ivan Ivanovichning xuddi chetan devordan oshib 
tushadigan joyiga, go‘yo haqorat ustiga haqorat 
bo‘lsin degandek, g‘oz boqadigan bir katak soldi. 
Ivan Ivanovich uchun juda noxush bo‘lgan iflos 
katak shunday jadallik bilan solindiki, bir kun 
deganda bitdi.
Bu Ivan Ivanovichning zardasiga tegib, o‘ch 
olmoq payiga tushdi. Hatto Ivan Ivanovichning 
yeridan ozginasi katakka qo‘shilib ketgan bo‘lsa 
ham, sir boy bermaslik uchun alamini izhor qil-
madi, ammo yuragiga shunday g‘ulg‘ula tushdi-
ki, jim turishga hech toqati qolmadi.
Kuni shu tarzda o‘tdi. Kech kirdi... Agar men 
rassom bo‘lsam, bu kechaning nash’asini ajo yib 
qilib tasvirlab berar edim! Mirgorod ahlining uy-
qusini, osmondagi son-sanoqsiz sokin yulduz-
larning qarashini, yiroq-yaqindan itlarning bu 
sukunat ichida vovillashlarini, ishq dardiga 
mubtalo bo‘lgan so‘fining itlar oldidan o‘tib, mar-
donalik bilan chetan devordan oshib ma’shuqa-
sinikiga tushganini, oq uylarning devorlari oy-
dindan oqarib ko‘ringanini, uylar yonidagi da-
raxtlarning qorayib ko‘ringanini, daraxtlardan 
tushgan qora ko‘lankalarni, hidi burqirab tur-
gan gullar va so‘ligan o‘tlarni, tun oshig‘i chigirt-
kalarning tinmasdan chirillab qilgan nolalarini 
tasvirlar edim. Pastakkina kesak uylardan birida 
ko‘kragi dirillagan qora qosh bir shahar qizining 
to‘shakda yolg‘iz yotib, betoqat bo‘layotganini va 
gusarlarning qo‘ng‘iroq poshnasi bilan shopday 
mo‘ylovini tush ko‘rayotganini va oyning shu’la-
si uning betida jilvalanib turganini ko‘rsatardim. 
Uyning oq mo‘risiga qo‘ngan bir ko‘rshapalakning 

---

254
Nikolay Gogol
sutdek yorug‘ yo‘lga tushib turgan qora soyasini 
tasvirlab ko‘rsatardim... Ammo shu kechasi qo‘li-
ga arra olib, tashqari chiqqan Ivan Ivanovichni 
tasvirlash qo‘limdan kelmas. Yuzida allaqancha 
hislarning alomati zohir edi! Ohista-ohista biqinib 
yurib, boyagi g‘ozxona katakning yaqi niga bordi. 
Ivan Nikiforovichning itlari ikki orada bo‘lgan jan-
jaldan xabarsiz edilar, shuning uchun uni eski 
do‘st bilib indamadilar. Katakni eman yog‘ochi-
dan qilingan to‘rtta ustun ushlab turar edi. 
Ivan Ivanovich bu ustunning yaqiniga kelib arra 
qo‘ydi. Arraning ovozi uni dam-badam har yonga 
alanglatar edi, lekin ko‘rgan alami unga dadillik 
berar edi. Birinchi ustun arralandi, ikkinchisiga 
o‘tdi, ko‘zlari o‘tday yonar va qo‘rquv dan hech 
narsani ko‘rmas edi. Ivan Ivanovich to‘satdan 
baqirib yubordi va qotib qoldi, uning ko‘ziga bir 
o‘lik ko‘rindi. Lekin birozdan so‘ng, ko‘ziga o‘lik-
dek ko‘ringan narsa bo‘ynini cho‘zib yotgan g‘oz 
ekanini payqagach, o‘ziga keldi. Ivan Ivanovich 
achchig‘idan bir tupurib olib, yana ishini qilaver-
di. Ustunning ikkinchisi ham arralandi. Katak 
qimirladi. Endi uchinchisiga tutinganida yura-
gi shunday taka-puka bo‘lib ketdiki, qo‘li ishga 
bormay, bir necha marta to‘xtab qoldi. Uchinchi 
ustunning yarmidan ko‘prog‘i arralanishi bilan 
bu omonat turgan imorat juda qiyshayib, birdan 
ag‘anab tushdi. Ivan Ivanovich zo‘rg‘a qochib qol-
di. Arrasini olgancha hovlisiga qochib kelib, o‘zini 
karavotga tashladi va qilgan nobakorligining oqi-
bati nima bo‘lganiga bir karra oynadan bo qishga 
yuragi dov bermadi. Uning nazarida xuddi Ivan 
Nikiforovichning hamma xonadoni – kampirdan 
tortib ro‘dapo kamzul kiygan bolag‘acha, Agafiya 
Fedoseyevna boshliq hammasi qora kaltak bo‘lib, 

---

255
Taras Bulba
Ivan Ivanovichning uyini vayron qilgani yopirilib 
kelayotganga o‘xshar edi.
Ivan Ivanovich ertasiga kuni bilan bezgak qal-
tiratgandek yotdi, nazarida nobakor qo‘shnisi 
undan o‘ch olmoq uchun uyiga o‘t qo‘yayotgan-
day bo‘lar edi va shu sababdan: biror joyga quruq 
poxol tashlanib qo‘yilmasin, u yoq bu yoqdan 
xabardor bo‘lib tur, nihoyatda hushyor bo‘l, deb 
Gapkaga buyurib qo‘ydi. Otini oldinroq qamchi-
lab, hech kimga bildirmasdan, elburutdan Mir-
gorodga borib, sudga ariza tashlashga qaror qildi. 
Bu arizaning mazmuni nimaligini quyidagi bob-
dan ma’lum bo‘ladi.