Кирисиў. Топырақ физикаси паниниң предмети, мазмуны, қурамы хам усыллары

Топырак структурасын тиклеудин жасалма илажлары.

Кейинги жылларда (1950)химия санаатынын рауажланыуы натийжесинде топыракта гумус затлары орнын ийелейтугын жокары молекулалы органик кислоталар ислеп шыгылды. Бунын ушын молекуляр бирикпелер – полемирлер хам сополимерлерден пайдалана баслады. Бул бирикпелердин улыума аты крилиумлар деп аталады. Крилиумлар тийкарынан уш органик: акрил кислота (СН—СН —СООН), метакрил кислота СН = С(СН3)-СООН хам малеин (СООН-СН —СН —СООН) кислоталарынан хасыл кылынган типик полимерлер.Крилиумлар тасиринде пайда болган агрегатларды уйрениу багдарында откерилген коп гана тексериулер соны корсетти, полимерлер менен топырак болекшелери арасындагы оз-ара химиялык байланыс аркалы структура хасыл болады.Структуранын сууга шыдамлы болыуы коллоидлар коагуляциясы аркалы.Крилиум буннан тыскары биологик актив хам курамында малим мугдарда азык елементлерди саклауы аныкланды.

Хазирги уакытта МХД да хам шет мамлекетлерде (АКШ, Франция, Англия)жуда коп турдеги жасалма структорлар бар.Бирак жасалма структорды кен колемде коллау ушын томендеги талапларга жууап бериуи керек:

1.Структорлар (ёки тупроқ клейларни) тупроқларда ғовак сувга чидамли ҳпмда механик жиҳатдан қаттиқ бўлмаган бўлакчаларни вужудга келтириши.

2.Улар тупроқда инерт масса ҳосил қилиб, биологик ҳаёт учун заҳарли бўлмаслиги лозим.
3.Структор сууды жаксы қабыл қылыуы ҳамде богиу касийетине ийе болыуы лазым, еркин когуляция процесинен сон (топырақ массасын агрегат халда откизгеннен сон) суу тасиринде узақ уакыт бузылмауы керек.
4.Структорлар озинде азық элементларин сақлауы, данешелиги бузылган тагдирде осимликлер азық элементларин озлестириуи зарур.
5.Структуралардын искерлиги ҳеш болмаганда бир ротация дауирин (4 — 5 жыл) оз ишине алыуы лазым, бундай болмаса жасалма клейдин тасири қысқа муддетлилиги ушын кен ислетилмейди.
6.Гумин кислотаси касийетине жакын туратугын структорларды излеу хам коллау улкен ахмийетке ийе.
7.Структор арзан хам жуда актив болыуы, топырақтын структураси гектарына 0,5—1 тонна сарып етилгенде тиклениуи лазым болмаса структор экономикалык жактан озин аклай алмайды.
Шундай қилиб, тупроқда ўсимликлар учун сув, хаво ва озиқ режимларининг қулай бўлиши, шунингдек экин майдонларида қўлланиладиган агрокомплекс тадбирларининг яхпш натижа бериши тупроқ структурасига боғлиқ. Демак структура тупроқнинг мухим агрономик хоссаларидан бири, у тупроқни ғовак қовушмали ва серғовак холатда бўлишини таъминлайди.
Тупроқнинг структуралилиги мазкур хўжалик деҳқончилик маданиятининг даражасини кўрсатади.