KiRisiw FilosofiYA, onin’ mashqalalari ha’m funktsiyalari adamnin’ aldmda tek g’ana o’mir, o’ndiris h t. b menen baylarusli ma’seleler turmaydi. «01 qorshag’an du’nya ne?»

ratsionalizm aqilg’a uliwma isenim sipatinda;

antiklerikalizm (grekshe—qarsi ha’m latinsha—shirkewlik)—ja’miyettin’ ruwxiy turmisinda shirkcwdin’ qisimina qarsi bag’darlamw;

antiobskurantizm (latinsha—qaran’g’ilaytug'in)—ilimge ha’m ta’limgc qarsi ku’shler menen, qaran’g’iliq penen gu’resiw.


Ag’artiwshiliq filosofiyasi o’zinin’ sotsialliq-siyasiy bo’limi menen belgili. Onda feodalhq printsi plerdin’ (g’a’rezlilik, sosloviyaliliq.sha’rtli menshiklik, absolyutizm) ornina kelgen burjuaziyaliq ja’miyettin’ printsipleri (erkinlik, huqiqlardin’ ten’ligi, jeke menshiklik) ha’rta’repleme tastiyiqlanadi. Ag’artiw- shiliq filosofiyasi sotsialliq qubilislardi ta’biyat nizamlari arqali tu’sindiredi: ja’miyettin’ ha’m ta’biyattin’ rawajlamw nizamlari barabar alip qaraladi.
Ag’artiwshiliq da’wiri filosofiyaliq ha’m ja’miyetlik oy ha’m ma’deniyat tariyxinda u’lken ha’m a’hmiyetli basqish bolip, onin’ tiykarg’i teoriyalan— ta’biyiy huqiq ha’m ja’miyetlik sha’rtnama teoriyalan—keleshektegi sotsialliq- siyasiy qayta qunwlardi tayarladi. Bul teoriyag’a muwapiq ja’miyettin’ ha’r bir ag’zasi o’zinin’ jeke ma’plerin o’zinin’ puqaraliq huqiqlann ma’mleketke o’tkeriw arqali ja’miyetlikke boysindiriwi tiyis, biraq ma’mlekct tmishliq ha’m kelisimdi ta’miyinlep, adamdi qorg’awdi o’z moymna aliwi kerek. Egerde ha’kimiyat xaliq aldindag’i o’z minnctlerin orinlay almasa, onda xaliq bul ha’kimiyatti qulatiw huqiqina iye. Bunday revolyutsiyashil teoriyam Russo, Didro, Gelvetsiy ha’m Golbax siyaqli Ag’artiwshiliq da’wirinin’ oyshillari alg’a su’rdi.
Ag’artiwshilardin’ du’nyag’a filosofiyaliq ko’zqarasi sistemasi tek g’ana sotsialliq ideyalardan turmay, al ol matematikaliq ha’m su’wretlewshi ta’biyattamw bilimin sa’wlelendiriwshi materialistlik te, ateistlik te ideyalardi o’z ishine qamtidi. Filosofiyamn’ keyingi rawajlaniwi ag’artiwshilardin’ du’nyag’a materialistlik ko’zqarasimn’ aymm jag’daylarimn’ (qudaydin’ bolmisin biykarlaw, aqildi seziwlerge alip keliw) isenim da’rejesinde qabil etilgen dogmalar ekenliginen derek berdi.
Ag’artiwshiliq da’wirinin’ a’hmiyeti:

•