Kristallografiya va mineralogiya

Kriolit – 3NaF ·AlF
3
  
Nomi grekcha “krios“ – muz, “litos” – tosh degan ma’noni bildiradi 
(yaltirashi va sindirish ko‘rsatkichlari jihatidan kriolit muzga o‘xshash).
Kimyoviy tarkibi: Al – 12,8%; Na – 32,8%; F – 54,4%. Ba’zan aralashma 
sifatida temir ishtirok etadi.
Singoniyasi – monoklin, simmetriya ko‘rinishi prizmatik – L
2
PC. Fazoviy 
panjarasi: a
0
=5,46; b
0
=5,61; c
0
=7,8; a
0
:b
0
:c
0
= 0,973:1:1,39; β=90°11´.
Kristallarining qiyofasi (001) va (010) yonlari taraqqiy etgan paytlarda 
kubsimon bo‘ladi. (110) bo‘yicha qo‘shaloq kristallari uchraydi. Odatda 
plastinkasimon agregatlar va yaxlit massalar xolida uchraydi.
Kriolitning rangi oq, qizil, qo‘ng‘ir, ba’zan qora bo‘ladi. Yaltirashi 
shishasimon. Ulanish tekisligi deyarli yo‘q. Qattiqligi 2-3. Mo‘rt. Solishtirma 
og‘irligi 2,95-3,01. Optik hususiyatlari: ikki o‘qli, musbat; Ng=1,34; 2v= 43°.
Diagnostik belgilari. Kriolit uchun kristallarining o‘ziga xos shakli va 
shishaga o‘xshab yaltirashi xarakterlidir. Rentgenogrammadagi asosiy chiziqlari: 
2,75; 2,33; 1,939. Kuchli H
2
SO
4
da eriydi. Dahandam alangasida oson erib (hatto 
sham alangasida ham), alangaga qizg‘ish – sariq rang kiritadi va soviganda oq 
emalga aylanib qoladigan shaffof sharcha hosil qiladi. Ko‘mir ustida uzoq vaqt 
qizdirilganda glinozemdan iborat qobiq qoladi. Bu kobal’t nitrat Co(NO
3
)
2
tuzi 

---

143 
eritmasi ta’sirida ko‘k rangga bo‘yaladi. Shisha naychada ftor uchun reaksiya 
beradi. Laboratoriya sharoitlarida kriolitni NaF va AlF
3
ni eritish yo‘li bilan, 
hamda AlF
3
ni suvli eritmasiga NaF yoki NaCl qo‘shish yo‘li bilan olinadi.
Kriolit kam uchraydigan mineral. U pnevmatolit yo‘li bilan pegmatitlarda 
hosil bo‘ladi, hamda qaynoq eritmalardan cho‘kib kvars, siderit, vol’framit, 
kassiterit va har xil sul’fidlar (galenit, sfalerit, pirit va boshqalar) bilan birga 
uchraydi. Yirik sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan konlari – G‘arbiy Grenlandiyada – 
Iviggut va Janubiy Uralda Ilmen tog‘larida al’bit granitlarida yuzaga kelgan.
Kriolit oksidlanish zonasida osonlikcha parchalanib, xnolit, kriolitionit va 
boshqa ikkilamchi minerallarga aylanadi.
Kriolit odatda sun’iy yo‘l bilan olinib, alyuminiy eritishda, oq oyna 
tayyorlashda, temir idishlarni bo‘yaydigan emal’ olishda va boshqa maqsadlarda 
ishlatiladi.