Л и б о с д и з а й н и фани бўйича 5210900 “Дизайн” йўналиши учун маъруза матни

Таянч иборалари: функция, кўп, мимнимализм, унискес, лойиҳалаш, концепция, буюм, истеъмолчи.

Назорат саволлари.

1. Кўп функцияли кийим пайдо бўлишига нима сабаб бўлган?

2. Кўп функцияли кийимларга қандай буюмлар киради?
3. Минимализм йўналиш концепцияси.
4. Кўп функцияли маиший кийим лойиҳалашда қандай кийимлар таъсир этган?
5. Замонавий кўп функцияли кийимлар турлари.

Маъруза № 16

Мавзу: Замонавий костюм ассортиментининг умумий тавсифи, муаммолари ва ривожланиш тамойиллари.

Режа.

1. 
   Замонавий кийим ассортиментини ўзига ҳослиги.
   
2. 
   Кийим ассортиментининг ривожланиш тамойилари.
   
3. 
   Кийим ассортиментининг ривожланиш муаммолари ва истиқболи.
   

Адабиётлар: 4, 16, 26.

Техникавий прогресснинг темпларини тезлаштирган илмий-техникавий прогресс (ИТП) бадиий маданиятга кучли таъсир кўрсатди.

Санъат ва ИТП бир-бирига қарама-қарши эмас. ИТП қўйган масалалар “ҳаётни гўзаллик қонунлари бўйича” тасдиқлашни назарда тутади. Икки соҳани ўзаро боғлиқлиги ижодий фикрни концентрациялашда аниқ ифодаланган. Санъат жамиятда ижодий фикрнинг аккумулятори бўлиб, фаол ижодий шахсни тарбия қилилиши лозим.
Замонавий санъат, яъни жаҳон санъати, жаҳон бадиий маданияти, бир хил эмас ва ўзаро кескин қарама-қаршидир. Мамлакатлар ва жаҳон халқлар замонавий санъатда универсал бадиий услуб мавжуд эмас. Жаҳон санъати ўз ижтимоий-тарихий типологияси бўйича ҳар хил бадиий маданиятларни ўзаро бир-бирига таъсир этиб барпо этилмоқда. Ҳозирги даврда жаҳон санъат тарихини диалектикасига биноан ғоявий-бадиий ҳаракатларни яқинлаши ва туқнаши рўй бермоқда.
Аммо, бу шароитда айрим санъат турлари орасида уйғун боғланиш муаммоси, ягона услуб яратиш, яхлитлик ва мукаммалликни барпо этиш лозимлиги жуда муҳимдир. Замонавий демократик руҳланган рассомлар жаҳондаги зиддиятларни оқлайдиган ва уйғунликни инқор қиладиган эстетикага қарама-қарши инсонпарвар идеалларни тасдиқламоқда.
ХХ аср илмий-техникавий инқилоб воқелик ва ҳаётга янги қарашлар билан боғлиқ. Янги санъат ўтмишнинг улуғлигини ўзлаштириб, анаъналарга янгиликларни киритди.
Санъат билан аниқлик, тежамлик, тектоник, равшанлик, етакчилик қилмоқда. Замонавий санъатнинг асосий вазифаси - инсоннинг фаолиятига максимал мос бўлиш ва унга комфорт ва қаноатни ҳосил қилиш.
Корхонани ижтимоий функцияларига мос янги услуб саноатда ишлаб чиқарадиган маҳсулотларда янги эстетик қийматларни ҳосил қилади. Бу буюмларда саноат молларнни янги сифат принципи мавжуд: ритм, мусиқалик ва шакллари геометризацияланиши.
Саноат санъати – дизайн моддий ишлаб чиқариш соҳасида борликни эстетик ўзлаштириш фаолияти сифатида иштироқ этмоқда. Ҳозирги замон – бу техникани куч-қудратига тан беришдир, энди у акл ва мантиқани ифодасидир.
Буюмларнинг функционализми ва кейинроқ психологизми замонавий гўзаллик ва маданиятни ифодаси деб аён этилади. Буюмларнинг функционализми ва у билан боғлиқ конструктивизм ҳозирги даврда асосий ғоя бўлиб қолди.
Х1Х аср костюмидан яратилиб, замонавий костюм ундан бутунлай фарқланади – у содда, оддий, ҳажми катта эмас, енгил, фигурага яқинлашган. Аммо, ўтган аср костюмини инқор этиб, замонавий костюм уни принципларини ривожлаб қўллайди. Сиймо инсон ва костюмнинг уйгунлигида ҳосил бўлади.
Замонавий костюм гўзал пропорцияларни яратмасдангина уларни кўрсатади. У ўзгарувчан, эгилувчан ва динамиклик. Костюм фигурани ўзгартирмасдан уни гўзаллигини намоён этади.
Замонавий давр қуйидагиларни талаб қилади: мукаммал шаклни; фигурани яхлит тасаввур этилишини; буюмни техникавий жиҳатидан яхши ишланиши; буюм фигурада “яхши турибди” идеали ўрнига янги эстетик идеал пайдо бўлди – “буюм фигурага пластик мосланиши”.
ХХ-ХХ1 асрлар гардеробини таъминланиши вақтлар сари синалган шакллар асосида барпо этилмоқда, уларни асосида мода йўналишлари яритилмоқда, улар ҳар доим янги тимсол тизимлари ва бадиий сиймолари билан бойитилмоқда.
Замонавий костюмни қуйидагилар тавсифлайди:
- костюм ансамблининг ёрқин сиймолиги;
- қўшимчалар костюмни нимага мўлжалланганлигини кўрсатади;
- кийим ягона турларининг материалларини эркин композицияси;
- ранг акцентларини эркин жойланиши;
- кўпфункциялииги, мавсумга мос эмаслиги, турланиши костюмни универсаллиги ва қўлайлигини ифодалайди;
- янги кийим турларини яратиш ва анаънавийларни трансформациялаш;
- материалларнинг қўлланишини қайта тақсимлаш;
- материалларни универсаллиги;
- ички кийимларни устки кийим сифатига ўтиши;
- костюмда узунликлар ва ҳажмлар, ва силуэтларни контраст бирикмалари, кўпқаватлик, кўппоғоналик, комплектларни нотипиклиги устунлик қилмоқда;
- спорт услубини етакчилиги;
- услубларни мослиги ёки контрастлиги;
- услублар, материаллар ва буюм турларини барча ёш гуруҳларида эклектик бирикмалари янги эстетик сифатни барпо этди;
- костюм элементларини кийиш турли усуллари, улардан ҳар хил бирикмаларни яратиш;
- инсон гардеробида бир хил мўлжалга белгиланган буюмлар камаймоқда.
Кийимни такомиллаштиришига мажбур этадиган асосий куч – бу инсон талабларини ривожлантириш ва уларни қондиришдир. Кийимга қўйиладиган талаблар инсон – костюм – муҳит – корхона тизимида тузилади, қайерда инсон, истеъмолчи бўлгани боис тизимни лойиҳалашга йўналтирилади.
Киийм ассортиментининг ривожланиш тамойиллари тизимли нуқтаи назар принциплари ва ўзидан ўзи жалб этадилиши билан асосланади: инсонни шакллантирадиган кийим (фигурани таъқидлайдиган ёки яширадиган); ташқи муҳит ўзгаришларига одамни мосланишига ва ривожланишига имконият берадиган кийим; чиқиндисиз кийим.
Костюмниг анъанавий турлари ва бир хил материаллардан тайёрланган кийимлар энди инсонларнинг эҳтиёжларини қондирмайди.
Ҳозирги даврда инсоннинг руҳий ривожланиши, ўз фикрини эркин ифодалаши назарда тутилади. Шунингдек жисмоний ривожланиши, ўз ўзини такомиллаштириши рўй бермоқда.
Биринчиси – инсоннинг ривожланишида кўзга яққол ташланадиган тенгсизликни ифодаласа, иккинчиси – одамларнинг спорт билан шуғулланиши ва корхона талаблари билан боғлиқ.
Костюм ассортименти бўлимларга парчаланиши ва одамда синалиш жараёни рўй бермоқда. Тизимли таҳлил нуқтаи назаридан бу аҳолининг зичлиги билан боғлиқ.
Замонавий ва келажак костюмга қуйидаги талаблар қўйлади: ҳар хил қоматли одамларга кийиш имкониятини яратиш; ташқи муҳитни ўзгаришига ва услубий йўналишига мос сиймони костюм билан таъминлаш; инсоннинг аҳволини тезлик билан тиклаш; материалнинг универсаллиги ва конструкция тузилишалар ёрдамида кийимни ҳар хил қоматли одамларга кийиш имкониятини яратиш (бу талабларга рельефли юзалар ёки олиб қўйиладиган деталлар ёрдамида эришиш мумкин).
Янги кийим яратиш учун истеъмолчи ва корхона талаблари нуқтаи назаридан лойиҳалаш усулларни, ишлаб чиқиш технологиясини ва қўлланадиган асбоб-ускуналарни бутунлай қайта куриб чиқишни мажбур этадиган муаммолар:
1) соғломлаштирадиган, даволайдиган ва касалликларни олдини оладиган костюм учун материаллар, шакллар, конструкциялар ва технологияларни яратиш (масалан, чарчашни, руҳий-жисмоний кескинликни йўқотиш, жароҳатни даволаш, одамнинг ҳарорати ўзгаришга кўра рангини ўзгартирадиган кийимлар ва ҳ.к.);
2) ноёб хусусиятли материаллар шакллар, конструкциялар ва технологияларни яратиш: одамни ўз-ўзидан иситадиган ёки совутадиган материал ва костюмлар; ранг сезгили ва ёруғлик ўтишни ростлайдиган костюм; овозни ростлайдиган костюм; ҳидни сезадиган костюм; одамни овозига жавоб берадиган костюм элементлари; ўз-ўзидан тикланадиган материаллар; белгиланган муҳитда истемъолчи талабларини таъминлайдиган костюм; ҳимоя костюмларни яратиш: ўз-ўзидан ташқи муҳитнинг ҳар хил зарали таҳсирларидан рад этадиган; ҳар хил микроблар учун тузоқли кийимлар; санитария кийими – одам организми чиқинди моддаларидан ҳимоя қилувчи.
3) инсоннинг жисмоний, руҳий ва психик имкониятларини кенгайтирадиган костюм учун янги материаллар, шакллар, конструкциялар ва технологияларни яратиш: ақлий ва жисмоний оғирликни енгиллаштирадиган ёки олиб ташлайдиган (масалан, шахтёрлар костюмида кумирдан қўшимчалар ва ўзгармас магнитлар ёрдамида бу муомала ечилади); огоҳлантирадиган костюмлар (болалар, кўзи ожизлар, қарилар ва б. учун); инсон амалга оширмаган (санъатга, фанга ва ҳ.к.) потенциал имкониятларини юзага чиқарадиган костюмлар; инсонни ноҳуш рағбатларини огоҳлантирадиган костюмлар.
4) бир марта кийиладиган кийимлар: ўзидан ўзи ювиладиган, эриб кетадиган, кимёвий ҳодисаларидан дарак берадиган костюмлар.
Шу равшда костюм ассортиментини кенгайтириш ва сифатини яхшилаш реал перспективалар кийимни тизимли лойиҳалашда ўзаро боғлиқларни прогнозлаш ва оптимизациялашганда барпо этилиши мумкин, у инсон - костюм – муҳит – корхона тизимида ўзлаштирилиши лозим.
Ҳозирги кунда бу муаммолар Франция, Япония, АҚШ, Жанубий Корея ва б. мамлакатлар лабораторияларида тадқиқот этилмоқда. Масалан, Францияда чиқарилган махсус газмол бир томони одамни иситса, иккинчи томони эса - совутади; Японияда витамин С билан ишлов берилган газлама яратилган, у одамни ушбу витамин билан таъминлайди (50 карра ювилишни чидайди), хиди бўлмайдиган пайпоқлар чиқарилмоқда (махсус антимикробли модда билан ишлов берилган); ҳароратга кўра ранги ўзгарадиган газлама чиқарилган, ва ҳ.к.