Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti


Download 4.6 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/59
Sana31.10.2017
Hajmi4.6 Mb.
#19056
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   59

Esda tuting! Hujjatlarni qalbakilashtirishning ikki turi mavjud: 

1)

 

soxtalashtirish  –  hujjatning  umumiy  shakli  to‘g‘ri  bo‘lib, 

undagi  ma’lumot  to‘laligicha  yoki  qisman  soxta  bo‘ladi  (masalan, 

moddiy  mablag‘ni  sarf  qilish  hujjatida  soxta  ma’lumotni 

rasmiylashtirish tushuniladi);  



2)

 

o‘zgartma  kiritish  –  hujjatlardagi  birlamchi  ma’lumotlar 

g‘ayriqonuniy o‘zgartiriladi (qo‘shimcha o‘zgartma kiritish, o‘chirish, 

buzish kabilar). 


 

131 


bo‘lsa,  unda  qo‘shimcha  ravishda  qog‘ozning  yuzasidagi  kashtasi  va 

tipografiya  chiziqlari  zararlanadi.  YOzuvlarni  yo‘qotish  maqsadida 

o‘tkir  asbob  bilan  qog‘ozning  ustki  qatlamini  kesib  qirqib  o‘chiradilar. 

Bunday  hollarda  qog‘ozning  orqasidan  yorug‘lik  tushirilib  kuzatganda 

avvalgi  yozuvning  botiq  izlari  bo‘yicha  o‘chirilgan  yozuv  mazmunini 

tiklash mumkin bo‘ladi. 

Hujjatning  o‘chirilgan  yozuvlari  o‘rniga  yangi,  jinoiy  maqsadga 

kerak  bo‘lgan  matn  yoki  harf  raqamlarni  yozganda  qog‘ozning  ustki 

qatlami  zararlangani  sababli  yozuv  quroli  bo‘lgan  qalam,  pasta  siyoh 

moddalarining  zarrachalari  yoyilib,  qog‘ozning  ichki  qatlamiga  singib 

ketadi.  Undan  tashqari  birlamchi  yozuv  buyoqlari  bilan  keyingi 

yozuvdagi  buyoqning  rangida  bir  muncha  farqni  kuzatish  mumkin 

bo‘ladi. 

2.  Hujjat  matniga  qo‘shimcha  yozuv,  raqam  va  boshqa 

o‘zgartirishlar kiritish. 

Qalbakilashtirishning  bu  turida  hujjatning  avvalgi  matniga 

qo‘shimcha  yozuvlar  kiritishda  son-raqam  belgilari  o‘zgartiriladi. 

Raqamlarning  ayrim  qismlari  uni  ko‘paytirish  yoki  kamaytirish 

maqsadida o‘zgartiriladi.  

Qo‘shimcha  kiritilgan  yozuvlar  birlamchi  matnning  umumiy 

buzilish,  joylashuvi  va  boshqa  belgilaridan  bir  muncha  farq  qiladi.  Xat 

belgilaridan  tashqari  yozuv  vositasi  bo‘lgan  bo‘yoqning  tarkibida  ham 

(oddiy ko‘z bilan ko‘rib bo‘lmaydigan darajadagi rangning farqi bo‘ladi) 

muhrlash  vositasida  qo‘shimcha  so‘z,  raqam  va  boshqa  yozuvlar 

kiritilganda ham yuqorida ko‘rsatilgan alomatlar mavjud bo‘ladi. 

YOzuv  mashinkasida  bajarilgan  matnlarga  qo‘shimcha  yozuvlar 

kiritilganda  harflarning  joylashuvi,  chiziqning  oralig‘i  (intervali) 

tipografik bo‘yoqning tarkibidagi farq va shu kabi muhrlash vositasining 

o‘zida bo‘lgan boshqa belgilar mavjud bo‘ladi. 

3. Hujjatdagi yozuvlarni rangsizlantirish, yuvish. 

Hujjatning  ayrim  qismlaridagi  yozuv  yoki  to‘liq  matn  turli 

kimyoviy  moddalar  bilan  rangsizlantiriladi  va  o‘rniga  kerakli  bo‘lgan 

yozuvlar  yoziladi.  Reaktiv  moddaning  ta’siri  natijasida  qog‘ozning 

tarkibi  birmuncha  o‘zgaradi,  tolalari  uzilib  ketadi.  Yo‘qotilgan, 

rangsizlantirilgan  yozuvlar  o‘rniga  boshqa  yangi  matnni  bajarishda 

yozuv  vositasi  (qalam,  pasta,  siyoh)  bo‘yog‘i  bir  muncha  yoyilib 

qog‘ozning ichki qatlamiga singib ketadi. 

Hujjatni 

ultrabinafsha 

nurlarda 

kuzatish 

bilan 

undagi 


o‘zgarishlarni,  avvalgi  yozuvdan  saqlanib  qolgan  bo‘yoq  dog‘lari  bilan 

 

132 


kimyoviy  moddaning  ta’siri  bo‘lgan  joylarni  aniqlash  mumkin. 

Hujjatning matni moddiy suv bilan ham yuvib rangsizlantirilishi uchrab 

turadi.  Bu  holda  qog‘oz  tarkibiga  singib  qolgan  avvalgi  yozuvning 

qoldiq  dog‘larini  turli  nurlarda  rangini  kuchaytirib  kuzatish  va  suratga 

olish bilan tiklanadi. 

4.  Hujjatdagi  fotosurat  va  markalarni  o‘zgartirish.  (avvalgi, 

haqiqiysi o‘rniga boshqasini yopishtirish). 

SHaxsiy  hujjatlarga  yopishtiriladigan  fotosuratlarning  odatda 

pastki  o‘ng  yoki  chap  burchagi  ustidan  muhr  aksi  tushadi.  SHu  kabi 

yopishtirilgan  marka  ustidan  ham  shtamp  va  imzoning  bir  qismi  aks 

etadi. 

Fotosurat, 



marka 

ko‘chirilib  o‘rniga  qayta  boshqalari 

yopishtirilganda  muhr,  shtamp  qismining  aksi  qo‘lda  chiziladi  yoki 

boshqa  muhr  bilan  tasdiqlanadi.  Bu  holda  muhrning  umumiy  tuzilishi, 

doira  bo‘yicha  joylashgan  yozuvlarning  umumiy  va  xususiy  belgilari 

o‘zgarib  ketadi.  Fotosurat  va  markalarni  orqa  qismini  kuzatish  va 

tekshirish  bilan  elimning  oldingi  va  keyingi  navbatda  ishlatilgan  turini 

aniqlash mumkin. 



5. Imzolarni texnikaviy qalbakilashtirish. 

Soxta  hujjatlarga  haqiqiy  asl  hujjatdagi  imzolarni  nuxsa 

ko‘chiruvchi qog‘oz yordamida yoki hujjatni yorug‘likka tushirish bilan 

imzoning  soyasini  soxta  hujjatga  tushirib  so‘ng  ustidan  yozish  quroli 

bilan  yurgiziladi.  Mazkur  hollarda  qalbakilashtirilgan  imzodagi  yozuv 

harakati bir muncha sustlashganligi, chiziqlarning yo‘g‘onlashganligi va 

tekisligi buzilganligi kuzatiladi. Hujjatni turli nurlarda ko‘zdan kechirish 

natijasida soxta imzoning shtrixlarida qalam, ruchka harakatini to‘xtatish 

alomatlari  va  nusxa  ko‘chiruvchi  qog‘oz  bo‘yoqlari  zarrachalarini 

ko‘rish mumkin bo‘ladi. 



6. Muhr va shtamp akslarini qalbakilashtirish. 

Qalbaki  muhr  va  shtamplarning  o‘zi  qo‘lda  yasalgan  bo‘ladi  yoki 

aksini  qo‘lda  chiziladi.  YAsama  muhr  shtamplarning  standart  shaklida 

doira,  to‘rtburchak,  uchburchak  turlarining  o‘lchovlari  farq  qiladi.  Harf 

shakllari,  buzilishi,  o‘lchovi,  o‘zaro  joylashuvi  kabi  belgilari  hosil 

bo‘ladi.  Masalan,  sirkuldan  qoladigan  teshik,  qalam  va  ruchkada 

chizilganda harakatning bir ikki joylarida to‘xtash alomatlari bo‘ladi. 

Hujjatdagi  haqiqiy  muhr  aksini  biroz  namlab  soxta  hujjatning 

kerakli joyiga tushirish usuli ham uchrab turadi. Bu holda muhr aksidagi 

bo‘yoq  pasta  -  mastika  chiziqlarida  yoyilib  rangi  ancha  susayadi. 

YOzuvlari  va  muhrning  markazidagi  rasm  belgilari  noaniq  bo‘lib 

tushadi.  Muhr-shtamplarning  akslarini  soxtalashtirishda  ba’zida  bir 



 

133 


necha  usullarni  qo‘llaydilar.  Soxta  hujjatdagi  muhr-shtamp  akslarini 

ko‘zdan  kechirish  jarayonida  uning  qaysi  muassasa,  vazirlik,  idora  - 

korxonaga  tegishli  ekanligini  aniqlash,  asl  nusxa  namunalari  bilan 

solishtirib  ko‘rish,  uning  umumiy  buzilishiga,  harflarning  joylashuviga 

standart shakliga mos kelishiga jiddiy e’tibor berish lozim. 

7. Hujjatlarning qalbaki blankasini yasash. 

Bu usul ko‘p hollarda shaxsiy hujjatlarni (oliy yoki o‘rta ma’lumot 

haqidagi 

diplomlar, 

mashina 

pasporti 

va 

shaxsiy 


haydovchi 

guvohnomalari)  tayyorlashda,  shuningdek,  pul  va  qimmatbaho 

qog‘ozlarni 

(obligatsiya, 

lotoreya, 

chek, 


veksel 

kabilar) 

qalbakilashtirishda  ishlatiladi.  Jinoyatchilar  blankalarni  yasashda 

rassomchilik,  poligrafiya  hunarlarini  ishlatish  bilan  birga  turli  moslama 

stanok va texnik jihozlardan foydalanadilar. Soxta blankadagi tipografik 

yozuvlar  umum  standart  tuzilishidan,  bo‘yoqning  tarkibi,  rangi,  yozuv 

harf  tuzilishi  bilan  farq  qiladi.  Blankaning  yasalishida  qo‘llanilgan 

material,  bo‘yoq  elim,  tarkiblari  ham  guruh  mansubligi  jihatdan  farq 

qiladi. 

Soxta pul va qimmatli qog‘ozlarni yasashda quyidagi belgilar hosil 

bo‘ladi: maxsus himoya vositasini bajaruvchi qog‘ozning ichki va sirtqi 

qatlamidagi  mikroskopik  kashta  va  matnning  yo‘qligi,  qog‘ozning 

tarkibiga  kiruvchi  kimyoviy  vositalarning  boshqacha  turi  ishlatilishi  va 

boshqalar. 

Jinoyatchilar  hujjatlarni  soxtalashtirishda  bir  necha  hujjatning 

qismlarini  o‘zaro  montaj  qilish  usuli  va  hozirgi  zamonaviy  texnik 

jihozlarini ham ishlatadilar. 

Qalbakilashtirilgan hujjatlarning yuqorida ko‘rsatilgan alomatlarini 

kuzatish va aniqlash uchun kriminalistik texnikada ishlab chiqqan uslub 

va  uslubiyotlarni  egallamoq,  shuningdek,  zamonaviy  texnik  vositalarini 

qo‘llay bilmoq zarurdir. 

 

Qalbakilashtirilgan hujjatlarni kriminalistika texnikaviy usulda 



tekshirish 

 

Hujjatlarni  texnikaviy  usulda  tekshirish  qator  optik  asboblar 



yordamida,  oddiy  lupalar,  mikroskoplar,  moslamalar,  turli  nur  hosil 

qiluvchi manbalarni ishlatish bilan amalga oshiriladi. 

Ekspertiza  tekshiruvida  fotosuratni  tadqiqot-  tekshiruv  uslubini 

qo‘llash  bilan  birga  yorug‘lik  manbalarini  turli  sharoitda  qo‘llash 

(to‘g‘ridan,  qiya  yoritish,  singib  o‘tish)  maxsus  tekshiruv  uslublari 


 

134 


mavjud:  namli  nusxa  ko‘chiruv,  diffuziya  nusxa  ko‘chiruvi,  ko‘zga 

ko‘rinadigan  va  ko‘rinmaydigan  binafsha  nurida  lyuminessensiya  hosil 

qilish,  infraqizil  nurlarida  yoritish,  ultrabinafsha  va  infraqizil  nurlarda 

spektrosnusxa hosil qilish, xromotografiya va boshqalarni qo‘llaydilar. 

YOzuvlari o‘chirilgan, rangsizlantirilgan va qisman  yonib, yozuvi 

ko‘rinmay  qolgan  hujjatlarning  matnlarini  tiklash  uchun  ularga 

yorug‘likni  to‘g‘ri  perpendikulyar  yo‘naltirilgan  holda  berish  lozim. 

Tekshiriluvchi  ob’ektdagi ranglarni ajratish va ulardagi farqni belgilash 

uchun  svetofeltrlar  ya’ni,  ranglarni  ajratib  beruvchi  moslamalar 

qo‘llaniladi.  

Rangsizlantirilgan,  yuvilgan,  kimyoviy  moddalarni  qo‘llab, 

yo‘qotilgan yozuvlarni ko‘zga ko‘rinmaydigan moddalar bilan yozilgan 

matnlarni  tiklash,  ko‘rinarli  qilish  uchun  ultrabinafsha  nurlardan 

foydalaniladi.  Qisqa  to‘lqinli  ultrabinafsha  nurlarning  elektromagnit 

yorug‘ligi  tekshiriluvchi  ob’ektning  tarkibiga  singib  undan  yorug‘lik 

aksini hosil qiladi. Ultrabinafsha nurlarini hosil qiluvchi manba sifatida 

yuqori  bosimga  va  turli  quvvatga  ega  bo‘lgan  simobli  kvars  lampalari 

xizmat  qiladi.  Bular  DRT  (PRK),  DRK,  DRJ  (SVDSH)  markali 

lyuminessent lampalaridir. 

Spektrning 

infraqizil 

nurlarida 

lyuminessensiya 

tekshiruvi 

qalbakilashtirilgan 

hujjatlardagi 

turli 

o‘zgarishlarni  aniqlashda 



ishlatiladi,  chunki  yozuvlarni  tiklashda  oddiy  ko‘zga  ko‘rinadigan 

nurlarning  ta’siri  etmaydi.  Infraqizil  nurlarning  ta’siri  natijasida 

tekshiriluvchi  ob’ektda  aks  yorituvchi  nur  chiqaradi,  bu  holat 

Ma’lumot uchun! Tekshiriluvchi hujjatni qiya tushgan yorug‘likda 

kuzatish,  yorug‘lik  nurlari  90  gradus  berilganda  ko‘rinmaydigan  yoki 

qisman  ko‘rinmaydigan  belgilar  aniq  bo‘lishini  ta’minlaydi.  Yorug‘lik 

manbai sifatida maxsus nur chiqaruvchi yoritqich ON-19 ishlatiladi. 

Yozuvlari  o‘chirilgan,  zararlangan  hujjatlarni  yorug‘lik  manbaiga 

to‘g‘ri o‘rnatib kuzatilsa., yorug‘lik nurlarining qog‘oz qatlamidan singib 

o‘tish darajasi har xil bo‘ladi. Bunday sharoitda soxta pul, qimmatbaho 

qog‘oz - hujjatlar ham o‘tuvchan nurlarda kuzatilganda hujjatning ichki 

qatlami holatlari to‘la va aniq ko‘rinadi. Bu holatni mustahkamlash usuli 

o‘tuvchan  yorug‘lik  nurlarida  fotosuratga  tushirishdir.  Suratga  tushirish 

uchun  maxsus  yorug‘lik  manbai  FMN-2,  MRKA,  ULARUS 

moslamalariga  o‘rnatiladi.  Tekshirish  va  suratga  olish  ishlari  esa 

qorong‘ilashtirilgan binoda amalga oshiriladi. 


 

135 


lyuminessensiya deb ataladi. Hujjatning bir xildagi bir vaqtda yoritilgan 

matni  va  keyinchalik  kiritilgan  o‘zgarishlar  infraqizil  nur  ta’siri 

natijasida o‘ziga xos bo‘lgan aks yorug‘lik nurlarni chiqaradi va ko‘zga 

ko‘rinmaydigan mayda zarrachalarini ham ko‘rinarli qiladi. 

Namli  nusxa  ko‘chiruv  usuli  pasta  bilan  yozilgan  matnlardagi 

o‘zgarishlarni,  bo‘yoqning  rangi,  tarkibini  aniqlashda  fotoqog‘ozning 

emulsiya  (jelatin)  qatlamini  namlab  yozuvlarni  unga  ko‘chirishda 

qo‘llaniladi.  Qalbakilashtirilgan  hujjatlarni  tekshirishda  absorbsion  - 

lyuminessent  usuli  ham  qo‘llaniladi.  Bu  usul  yordamida  hujjatdagi 

yozuvlarning  bir-biri  bilan  kesishib  o‘tgan  joylarida  (masalan,  imzo 

bilan  boshqa  yozuv  birining  ustidan  ikkinchisi  yozilgan  hollarda) 

qaysilari avval yozilganligini aniqlash zaruratini hal qiladi. 

Ultrabinafsha  nurlarning  ko‘rinarli  spektrosnusxa  usuli  yozuv 

vositasining turi, rangsiz moddalarning sifati, yopishtirish vositalarining 

sifati,  turini  aniqlashda  qo‘llaniladi.  Tekshiriluvchi  moddaning  asosiy 

xususiyati  spektrofotometriya  tahlili  asosida  tuziladigan  chizmalardir, 

ya’ni har bir moddaning spektr nurini o‘ziga singdirish qobiliyati har xil 

bo‘lganligi sababli spektr grafigi ham shunga tegishli ravishda aks etadi. 

Infraqizil  spektrosnusxa  usuli  ham  yuqorida  ko‘rsatilgan 

vazifalarni  bajarish  va  taqqoslab  tekshirish  uchun  qo‘llaniladi.  YOzish 

vositalarining  xususiyatlarini  qog‘oz,  kley  va  boshqa  materiallarni 

tekshirishda  kimyoviy  tomchilar  reaksiyasini  ta’sir  ettirish  usulini 

qo‘llaydi. 

Turli  moddalar  va  hujjatning  materialini  tekshirishda  yupqa 

qatlamli  xromotografiya  uslubi  qo‘llaniladi.  SHuni  ta’kidlab  o‘tish 

joizki,  mustaqillik  yillari  davomida  Adliya  vazirligi  qoshidagi 

kriminalistik  tadqiqotlar  Markazining  hujjatlarni  tekshirish  bo‘limi 

xodimlari ilmiy tadqiqotlarini yangi texnik jihozlar qo‘llash va tekshiruv 

uslublarini  mukammallashtirishga  sezilarli  hissa  qo‘shdilar.  SHu  bilan 

birga bo‘lim oxirgi yillarda bir muncha texnik jihozlar bilan yangilanib, 

tekshiruvlar ana shu texnologiya asosida o‘tkazilmoqda. 

Ekspertiza  amaliyoti  davomida  kompyuterlashtirish  va  ilmiy 

texnik  rivojlanish  munosabati  bilan  hujjatlarni  texnika  usulida  olib 

boriladigan  tekshiruvlari  yangi  mukammal  asbob  uskunalar  yordamida 

o‘tkazilmoqda.  Jumladan,  hujjatlarni  tekshirishga  moslangan  DVS-

Portable  videoskaneri,  “VSC-2000”  videospektral  komporatori  rangsiz 

yozuvlarning  botiq  izlari  asosida  tiklash  uchun  mo‘ljallangan.  “ESDA” 

apparati,  “Leica  DMC”  mikroskopi,  “Foram-685”  Romanovskiy 



 

136 


spektrografigi.  “CYM-2000”  ixcham  vidomikroskopi  va  boshqalar 

ishlatilmoqda. 

 

Kriminalistik texnika tekshiruvida qo‘llanadigan zamonaviy 

asboblar 

 

Qalbakilashtirilgan  hujjatlardagi  avvalgi  haqiqiy  yozuvni  turli 

usulda o‘chirish, o‘zgartirish, rangsizlantirish kabi hollarni va spektrning 

bitta  zonasiga  kiruvchi  nurlarning  bir-biridan  rang  jihatdan  farqini 

tekshirish  va  aniqlash  uchun  videoskaner  asbobi  qo‘llaniladi.  Bu 

qurilmada hujjatlar ultrabinafsha nurlarining keng yorug‘lik diapozonida 

va  infraqizil  nurlarning  yaqin  va  ko‘rinarli  to‘lqinlarida  tekshiriladi. 

Asbob  ixcham  bo‘lib,  oq-qora  monoxrom  bilan  jihozlangan,  turli 

sharoitlarda  qo‘llashga  mo‘ljallangan  va  tashqi  turli  bosim  quvvatda 

kuzatish  uchun  monitor  va  generator  bilan  ta’minlangan.  Mazkur 

asbobning 

tadqiqot 

qobiliyati 

biroz 


chegaralangan, 

jumladan, 

tekshiriluvchi  ob’ektning  o‘lchov  masshtabini  o‘zgartirib  monitor 

ekranga  uzata  olmaydi,  shuningdek,  aniqlangan  ma’lumotlarni 

ko‘rgazmali  qilib  mustahkamlashda  va  ob’ektlarni  o‘tuvchan  nurlarda 

tekshirishda imkoni cheklangandir. 

 

 

Ashyoviy  dalil  bo‘lgan  hujjatlarni  tekshirishda  ko‘rsatilgan  asbob 



tekshiriluvchi  ob’ektning  qism  rekvizitlarini  hech  bir  zararlantirmaydi 

va  o‘zgartirmaydi.  SHu  bilan  birga  hujjatdagi  to‘liq  yoki  qisman 

o‘zgarishlarni  qo‘shimcha  yozuv  kiritish,  yuvish,  rangsizlantirish 

hollarini aniqlashga imkon yaratadi. YOzuv materiallarini identifikatsiya 

qilishda  fotometriya  va  optik  uslublarni  qo‘llash  bilan  birga 

tekshiriluvchi  ob’ektlarni  bir  muncha  kattalashtirilgan  holda  kuzatib 

turish  imkonini  beradi.  Tekshiruv  ishlari  infraqizil  nurlarning  turli 

to‘lqin  uzunligida  o‘tkazilishi  mumkin.  Ultrabinafsha  nurlarida 

lyuminesensiya  alomatini  kuzatish,  tekshiriluvchi  ob’ektlarning  bu 

nurlarni o‘ziga singdirish xususiyatini ko‘rish mumkindir.  



 

Ma’lumot  uchun!  Hujjatlarni  texnikaviy  usulda  tekshirish 

sohasida  mo‘ljallangan  yangi  zamonaviy  asboblardan  biri  Angliyaning 

“Foster  &  Fresman”  kompaniyasi  ishlab  chiqqan  “VSC-2000” 

videospektral apparatidir. 



 

137 


Hujjatlarning texnik ekspertizasini o‘tkazishda hal qilinadigan 

masalalar 

 

Kriminalistik texnikani rivojlanishi sud va tergov idoralari maxsus 

texnik  vositalar  bilan  jihozlanishi,  shubhali  hujjatlarni  bevosita 

tergovchining  o‘zi  aniqlash  uchun  imkoniyatlarni  sezilarli  darajada 

oshirdi.  Jumladan,  tergovchining  portfelidagi  mavjud  moslamalar 

(ultrabinafsha  nurli  lampa,  lupa  va  boshqalar)  yordamida  hujjat 

qalbakiligidan  dalolat  beruvchi  belgilar  aniqlanishi  mumkin.  Ammo 

JPKning  172-moddasiga  binoan  tadqiqot  to‘liq  va  xolisona  bo‘lishi 

uchun  shubhali  hujjatlar  yuzasidan  texnik  kriminalistik  ekspertiza 

tayinlanishi shart. 

 

 

Ekspertga material tayyorlashda va ekspertiza imkonlaridan to‘g‘ri 



foydalanish maqsadida tergovchi tegishli mutaxassisni taklif etib, uning 

maslahati va yordamida ekspert tekshiruviga savollarni tuzish, solishtirib 

tekshirish  uchun  zarur  bo‘lgan  namunalarni  tayyorlashda  foydalanishi 

mumkin. 


E’tibor  qiling!  Kriminalistik  ekspertizaning  bu  turi  keng 

doiradagi  masalalarni  hal  qiladi,  ulardan  eng  ko‘p  uchraydiganlari 

quyidagilar:  

- tekshiriluvchi hujjat qanday usulda tayyorlangan

- tekshiriluvchi hujjat matniga o‘zgartirishlar kiritilganmi; 

- hujjatning avvalgi haqiqiy matni qanday bo‘lgan; 

-  hujjatdagi  muhr  (shtamp)  aksi  qanday  yasama  yokihaqiqiy 

usulda tayyorlangan

- hujjatning yozilgan, rasmiylashtirilgan vaqti; 

- ayrim yozuvlar (asosiy matn va rezolyutsiya, tasdiqlovchi imzo 

kabilar),  oldinma  ketinligi,  qaysi  birlari  oldin,  qaysilari  keyin 

yozilgan; 

-  turli  sharoitlar  ta’sirida  yozuv  ranglari  o‘chib,  o‘qib 

bo‘lmaydigan darajaga kelgan, hujjatlarning matnlarini tiklash; 

hujjatning 



matni, 

namunalari 

taqdim 

etilgan 


yozuv 

mashinkasida yozilganmi

-  hujjatning  materiali  sifatini,  qaysi  guruhga  mansubligini 

aniqlash va boshqa masalalar. 



 

138 


Ashyoviy  dalil  bo‘lgan  tekshiriluvchi  hujjatlarni  ekspertizaga 

yuborish  uchun  ularni  kriminalistik  texnikaning  tegishli  taktik  uslublari 

asosida  olish,  joylashtirish  va  rasmiylashtirish  lozimdir.  Jumladan, 

hujjatga  qo‘shimcha  yozuvlar  kiritish,  uni  buklash,  boshqa  qog‘ozlarga 

yopishtirib  qo‘yish  mumkin  emas.  Ekspertiza  tayinlash  haqidagi  qaror 

(ajrim)da  ashyoviy  dalil  bo‘lgan  hujjatlarning  har  birini  alohida  o‘ziga 

xos  xususiyati  bilan  qayd  etish,  lozim.  Qo‘shimcha  yozuvlar  kiritilgan, 

avvalgi  matnlarni  o‘zgartirib,  o‘chirib,  o‘rniga  boshqa  yozuvlar 

kiritilgan  hujjatlarni  kriminalistik  ekspertizaga  yuborishda  bir  vaqtning 

o‘zida  xatshunoslik  ekspertizasi  ham  tayinlab,  hujjatdagi  yozuvlarni 

qalbakilashtirishda 

shubhalangan 

shaxslarning 

xat 


namunalarini 

yuborish maqsadga muvofiqdir.  

YOzuv  mashinkasida  bosilgan  matnni  tekshirishda  shubhalangan 

yozuv  mashinkasida,  kompyuterning  yozuv  moslamasida,  printerda  va 

boshqa  vositalarda  bajarilgan  namunalar  yuborilishi  kerak.  Muhr, 

shtamp  aksini  tekshirishda  rasman  tegishli  muhri  (shtampi)  bo‘lgan 

idora,  korxona,  muassasaning  muhri  (shtampi)  aksidan  namunalar 

yubormoq  lozim.  SHu  bilan  birga  qalbaki  yozuv  muhrining  aksi 

tushirilgan  hujjatlarni  solishtirib  tekshirish  uchun  unga  o‘xshash  guruh 

mansubligi bo‘lgan asl-haqiqiy hujjatlarni ham namuna sifatida yuborish 

kerak.  Muhr  (shtamp)  namunalarining  har  birini  alohida  bir  necha  oq 

silliq  qog‘ozga  tushirib  kerakli  mansabdor  shaxslardan  tasdiqlab  olish 

zarur. 

Hujjatning  materialini  tekshirish,  ayrim  bo‘laklar  bitta  hujjatni 



tashkil qilishini aniqlash uchun yuboriladigan hujjatning har bir bo‘lagi 

individual 

xususiyatlari 

ko‘rsatilib  yuboriladi.  Texnik  usulda 

qalbakilashtirilgan 

imzoni 


tekshirishda 

haqiqiy 


imzoni 

ham 


namunalarini yuborish ekspertiza tekshiruvini bir muncha osonlashtiradi 

va  xulosaning  to‘g‘ri  bo‘lishiga  yordam  beradi.  Ekspertizaga 

yuboriladigan namunalar shubha tug‘dirmasligi va tergovchi tomonidan 

tekshirilib, ko‘zdan kechirilib o‘z tasdig‘ini topmog‘i lozim. 



 

Nazorat savollari:  

 

1.



 

Kriminalistik texnika tekshiruvining ahamiyati, uning  vazifalari 

va turlarini tushuntirib bering.  

2.

 

Hujjatlarni qalbakilashtirish qanday usullarda amalga oshiriladi? 

Qalbakilashtirilgan 

hujjatlarni 

kriminalistika 

texnikaviy 

usulda 

tekshirish tartibi qanday?  



 

139 


 

Kazuslar: 

 

1-kazus 

A. ismli shaxs ish haqi to‘g‘risidagi hujjatga ro‘yxat olish nomerini 

kiritib  uni  qalbakilashtirdi.  Tergov  jarayonida  gumon  qilinuvchi  A. 

hujjatni  qalbakilashtirmaganini,  hujjat  tuzilgan  vaqtda  uning  barcha 

rekvizitlari bo‘lganini ta’kidlagan. 

Aytingchi, mazkur holatda gumon qilinuvchining aybi bor-yo‘qligini 

aniqlash uchun hujjatni kriminalistik texnik usulda  tekshirishning qaysi 

turlaridan foydalanish mumkin? 

Hujjatlarni  kriminalistik  texnik  usulda  teshirishning  qanday  tulari 

mavjud? 


Download 4.6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling