Қўлѐзма ҳуқуқида удк

2.3. Ўз ва ўзлашган қатламга оид сўзлар 
Ўзлашма қатлам ѐзма обидалар тилида бирдай эмас. Ёзма обидаларда 
форс ва араб тилларидан ўзлашган сўзларга нисбатан хитойча сўзлар, 
хитойча сўзларга нисбатан ҳинд тилидан ўзлашган сўзлар, ҳинд тилидан 
ўзлашган сўзларга нисбатан юнон тилидан ўтган сўзлар камроқдир.
Форс-тожик тилидан ўзлашган сўзлар. Тарихдан маълумки, туркий
халқлар қадим замонлардан бери сўғд ѐки форс тилида гаплашувчи
халқлар билан бир ҳудудда яшаганлар. Ўзаро аълоқалар натижасида
Ўрта Осиѐнинг айрим жойларида яшовчи халқларда икки тиллик пайдо
бўлади. 
75
Л.Н.Гумилев, «Қадимги турклар», Т-2007, 353-374 бетлар; 

---

80 
VI-XI асрларда яратилган ѐзма обидалар тили кузатилганда сўғд
(форс-тожик) тилидан ўзлаштирилган сўзлар кўплигини кўриш мумкин. 
Култегин битиктошида әкә, әчә (ака) (қон-қариндошлик), соғд, тәзик
(етноним), Баз (ономастика) каби сўзлар учрайди, халос. 
Хитой тилидан ўзлашган сўзлар, асосан, VI-XI асрлар ѐзма
обидаларида, хусусан, уйғур ѐзувидаги обидаларда, қисман ―Қутадғу
билиг‖ ва Култегин битиктошида учрайди. Улар қуйидагича: 
этнонимлар: Чин (Қб), Табғач (Тўн). Чин ва табғач айни пайтда
топоним вазифасида ҳам қўлланган. 
Ономастика: Исйи Ликен (Кт
76
), Чана сәнгун (Кт), Тинси (осмон) 
(Кб). 
Мансаб, унвон ва ҳарбий бошлиқ тушунчаларини билдирадиган
терминлар: Кунсәтун (Тўн
77
) (ҳарбий бошлиқ), чықан (унвон), тутуқ (Кт). 
Булардан ташқари су (муваффақиятли) (Оѐ
78
), қув (гулдон) (Оѐ), чоқ
(йирик) (Оѐ), сужу (юз) (чегара) ва бошқа шунга ўхшаш сўзлар ҳам
учрайди. 
Қадимги туркий тилда кам бўлса-да, ҳинд тилидан ўзлашган сўзлар
ҳам учрайди. Бундай сўзлар кўпроқ уйғур ѐзувидаги обидаларда, қисман
Култегин битиктошида учрайди. Булар қуйидагича: 
Топонимлар: эстун (Оѐ). 
Жисм номлари: вәсир (олмос) (Оѐ) 
Савдо ишлари билан шуғулланувчилар номи: сарт (Қб) 
Санани билдирадиган сўзлар: арам (Оѐ).