M. Dáwletov, Sh. Allaniyazova, D. Seytqasımov, A. Dáwletova

Sózlik
Qaraqalpaq-
sha
Ózbekshe
Russha
Qazaqsha
Túrkmenshe
mehriban
mehribon
äî
бðûé
ìåéðiìäi
m
ä
hriban
tatıwlıq
ahillik
ìèðíûé
òàòyëû
agzybirlik
húrmet
etiw 
hurmat 
qilish 
yâàæàòü
º›µðìåò åòy
hormat
etmek

---

95
xızmet
etiw
xizmat
qilish
ñëyæèòü
ºûçìåò åòy hyzmat
etmek
minnet
minnat
î
бÿçàííîñòü ìiíäåò
minnet 
etmek
muqaddes
muqaddas
ñâÿùåííûé
êèåëi
mukkaddes
SINTAKSIS HÁM PUNKTUACIYA
Sintaksis — grammatikanıń bir bólimi. Sintaksis —
grek sózi, ol «dúziw», «dúzilis» degen mánini bildiredi. 
Sózlerdiń sintaksislik baylanısı arqalı dúziletuǵın sóz 
dizbegi, gáp hám tekst sintaksiste úyreniledi.
Irkilis belgileriniń durıs qoyılıwı punktuaciyada 
úyreniledi. Punktuacya — latın tilindegi «noqat» degen 
sózden alınǵan. Irkilis belgileriniń qaǵıydalar jıynaǵına 
punktuaciya delinedi.
BIR BAS AǴZALÍ GÁPLER
Bir bas aǵzanıń quramınan dúzilip, basqa bas 
aǵzanı talap etpeytuǵın jay gápler bir bas aǵzalı gápler 
dep ataladı.
Bir bas aǵzalı gápler bas aǵzalarınıń bildiriwine 
qaray ekige bólinedi: 1) feyil bir bas aǵzalı gápler 
hám 2) atawısh bir bas aǵzalı gápler.
123-shınıǵıw. Gáplerdi oqıń. Bas aǵzalardıń gáp quramında 
tolıq qollanılıp yáki tolıq qollanılmay kelgenin anıqlań. 
1. Emlewxanadan quwanıp shıqtım. 2. Dálizdegi aynaǵa 
qarap edim, betimde hesh daq joq. 3. Tula boyım jep-
jeńil, hesh jerim awırmaydı. Qayta semirip ketippen. 
Raxmet, doktorlarǵa. 4. Doktor ekewimiz súyisip kóristik. 
5. Úyge kelgen soń júregim alıp-ushıp, hesh jerde turǵım 
kelmedi. 6. Kókte quyash jarqırap tur. Kún jıllı. Atızda 
jońıshqalardıń gúzgi kórpe bolıwǵa qaraǵan máháli. 7. Úlken 
altı qanatlı úy. Bılayınsha, sharwa tili menen aytqanda, aq 

---

96
otaw. Aldı bastırma. Artqı shiy túriwli. Tór bette eki-úsh 
adam sóylesip otır. (Ó.X.)
Feyil bir bas aǵzalı gápler is-háreket iyesiniń 
(baslawıshtıń) anıq belgili hám belgisizligine qaray, 
iyesi belgili gáp, iyesi belgisiz gáp, iyesi ulıwmalasqan 
gáp hám iyesiz gáp bolip, tórt túrge bólinedi. Mısalı: 
Úyge kirdim. Dalaǵa shıqtıń. Atızǵa bardı. Ne ekseń, 
sonı orasań. Jerdiń batpaqlıǵınan júrip bolmaydı. 
Bas aǵzası atawısh sózden bolǵan bir bas aǵzalı 
gáptiń túri ataw gáp dep ataladı. Mısalı: Tastay túnek 
qarańǵı. Keń sahra dala. Aspandı torlaǵan qara bult. 
(J.A.)
124-shınıǵıw. Oqıń. Qaysısı eki bas aǵzalı, qaysısı bir bas 
aǵzalı gáp ekenligin anıqlap aytıp beriń. 
Duman. Kún sarı jipektey kórinedi. Tún tınısh. Tún 
taza. Salqın hawa. Tınıshlıq qushaǵına bólengen baǵlar. Jasıl 
lipas jamılǵan daraqlar. Gúmis shıtaq taǵınǵan shaqalar. 
Búlbúllerdiń júrekke jaǵımlı sayrap turǵan dawısları adam 
balasın ráhátke bóleydi. Ǵumsha gúller, jasıl atlastay japıraq 
jer betine sán berip sulıwlıqqa bóledi. (J.A.)
125-shınıǵıw. Kórkem shıǵarmalardan bir bas aǵzalı gáplerdiń 
bas aǵzalarınıń feyilden bolǵan túrine 3 gáp, atawısh sózlerden 
bolǵan túrine tórt gáp tawıp jazıń.