M. G. Safin,D. G‘. Hayitov, yu. S. Ruziyev
Download 2.82 Mb. Pdf ko'rish
|
|
asosida
hisoblab topilgan aminogur uh azoti Biuret reaksiyasi ni natijasi 1 Gidrolizni boshlamasdan oldingi 62 2 Gidroliz boshlangandan 1 soat keyingi 3 Gidroliz boshlangandan 2 soat keyingi 4 Gidroliz boshlangandan 3 soat keyingi 5 Gidroliz boshlangandan 5 soat keyingi Oqsilning parchalanish bosqichlarini kuzatib bo‘lgandan keyin, uning to‘liq gidrolizlanganligiga ishonch hosil qilinadi va faqat erkin aminokislotalardan tashkil topgan gidrolizatni bundan keyingi tajribalarda qog‘oz xromatografiyasi yordamida o‘rganish uchun olib qo‘yiladi. 8-mavzu. Aminokislotalarniqog‘oz xromatografiyasi uslubida o‘rganish Hozirgi vaqtda oqsillar, aminokislotalar, nuklein kislotalar, uglevodlar, lipidlar va ularning metabolitlarini (moddalar almashinuvining oraliq mahsulotlarini) bir-biridan ajratish uchun xromatografik usuldan foydalaniladi. Moddalarni ajratish mexanizmiga qarab xromatografiyaning bir necha turlari bor chunonchi adsorbsion, taqsimlovchi, diffuzion xromatografiya, ion almashinuv xromatografiyasi, gaz xromatografiyasi, affin xromatografiyasi va boshqalar. Aminokislotalarni ajratish uchun eng qulayi va nisbatan anig‘i qog‘ozda taqsimlovchi va yupqa qavatli xromatografiya hisoblanadi. Bu usul turli xildagi aminokislotalarning qisman aralashadigan ikki xil suyuqliklarda, masalan, biri suvda, ikkinchisi suv bilan to‘yintirilgan organik erituvchi (fenol, butil spirtini, sirka kislota bilan aralashmasi va boshqalar) kabi erituvchilarning eruvchanligiga asoslangan. Suv fazasi harakatsiz bo‘lib, u inert material sellulozaga xromatografiya kamerasidagi nam bilan, to‘yingan atmosferadagi suv bug‘lari ko‘rinishida shimilgan bo‘lib, qog‘oz tashqi ko‘rinishidan quruq bo‘ladi. Erituvchi aralashmaning organik qismi esa, uning harakatdagi fazasi 63 hisoblanadi. Aminokislotaning eruvchanligi suvda qancha yuqori bo‘lsa, organik erituvchida shuncha kam yoki aksincha yuqori bo‘lishi mumkin. Bu usulning mohiyati shundaki, xromatografik qog‘ozning bir nuqtasiga yoki bitta chiziq bo‘ylab tekshirilayotgan aminokislotalar aralashmasi yoki oqsil gidrolizatini qora qalam bilan belgilangan start chizig‘iga Paster pipetkasi yordamida 1 sm masofaga chizib tomizilib quritiladi, so‘ng qog‘ozning shu chekkasi erituvchilar aralashmasiga tushiriladi. Erituvchi kapellyar kuchlar yordamida qog‘oz bo‘ylab harakatlanadi va o‘z yo‘lida uchragan moddalarni, xususan aminokislotalarni eritib yuqoriga qarab harakatlanadi. Aminokislotalarning qog‘oz bo‘ylab harakati ularning eruvchanligi, kimiyoviy tuzilishi va xossalariga bog‘liq. Erituvchi qog‘ozning ikkinchi chekkasiga yaqinlashganda jarayon to‘xtatiladi va erituvchining bosib o‘tgan chegarasi qora qalam bilan belgilanadi so‘ng xromatografik qog‘oz erituvchi to‘la bug‘lanib ketishi va aminokislotalarning qog‘ozda fiksasiyalanishini t’aminlash uchun yaxshilab quritiladi. Shundan keyin xromatogrammaga aminokislota bilan rang beruvchi reagent ningidrin eritmasiga solib olinadi yoki bu erima bilan pu’rkaladi. Natijada xromatogrammada aminokislotalarning rangli dog‘chalari paydo bo‘ladi, bu esa aminokislotalarning bir-biridan ajralganidan darak beradi. Alohida aminokislotalarning siljish tezligi taqsimlanish koeffiqiyenti (Rf) bilan ifodalanishi mumkin. Taqsimlanish koeffisiyenti deb aminokislotaning qog‘ozda chiziq bo‘ylab tomizilgan joyidan (start) aminokislota dog‘ ining markazigacha bo‘lgan masofa (millimetrlarda) (a) ning erituvchining start nuqtasidan frontigacha bo‘lgan masofa(b)ga nisbatiga aytiladi Rf = a b Taqsimlash koeffesiyenti har bir aminokislota uchun o‘ziga xos kattalik bo‘lib, bir xil tajriba sharoitida (erituvchi, temperatura, qog‘oz navi va boshqalar) o‘zgarmasdir. Odatda oqsillarning gidrolizatlari tarkibidagi aminokislotalarni ham sifatiy, ham miqdoriy jihatdan aniqlashda toza aminokislotalardan tayyorlangan eritmalardan foydalangan holda maxsus tayyorlangan xromatografik kameralarda xromatografiya o‘tkaziladi. Bu xil xromatografiyani eni va uzunligi katta bo‘lgan qog‘ozda o‘tkazish mumkin. Bunda xromatografiya qog‘ozini start chizig‘i tagiga oddiy qalam bilan aminokislotalarni nomlarini yozgan holda ularning eritmalaridan alohida-alohida tomiziladi va qog‘ozning o‘rtasiga yoki bir chekkasiga gidrolizat namunasidan tomiziladi. Shu yo‘sinda olingan xromatogrammadagi aminokislotalarning dog‘chalari gidrolizatdagi 64 aminokislotalarni aniqlashda «guvoh» vazifasini bajaradi va ularning Rf ko‘rsatkichlari yordamida sifatiy va miqdoriy tahlillar o‘tkaziladi. Xromotografiya jips yopiladigan kameralarda olib borilishi kerak, chunki bu erituvchini bug‘lanib ketishdan saqlaydi, kameraning erituvchi bu’g‘lari bilan to‘yinishini ta’minlaydi. Xromatografiyani bir o‘lchamli va ikki o‘lchamli tarzlarda yuqoriga ko‘tariluvchi va pastga qarab harakatlanuvchi xillaridan foydalaniladi. Ikki o‘lchamli xromatografiyada birinchi bor erituvchi qog‘ozning chekkasiga yaqinlashganda jarayonni to‘xtatib xromatogramma quritib olinadi. So‘ng bu xromatogramma qog‘ozini eritmaga botirilgan tomonidan 90 o gaorqaga qaratibburib qaytadankameraga joylashtiriladi va erituvchini yangidan qog‘oz bo‘ylab harakatlanishiga imkoniyat yaratiladi. Bundan keyin yana erituvchi qog‘ozning chekkasiga yaqinlashganda xromatogramma kameradan chiqarib olib quritilib, termostatda qizdirish yo‘li bilan fiksatsiyalanib, ningidrin bilan bo‘yaladi. Bo‘yalgan aminokislota dog‘lari bo‘yicha ularning har ikkala o‘lchamli xromatografiya uchun umumiy Rf ko‘rsatkichlari aniqlanadi. Biz quyida xromotografiyaning 2 ta oddiy usuliga: a) yuqoriga ko‘tariluvchi xromotografiya; b) radial xromotografiyaga to‘xtalib o‘tamiz. Download 2.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|