M kariyev, R. Alimov

0‘q yaraning tasnifl 
Yumshoq to'qimalar o'qyarasining tasnifl (M.N.Rusakov, 1952). 
Yaralovchi 
qurolning 
turiga 
qarab: 
a) 
o'qli; 
b) 
parchali; 
d) boshqalar (ikkilamchi snaryadlar) 
Yara arig'ining xarakteriga qarab: a) ko‘r; b) teshib o‘tgan; 
d) tegib o'tgan. 
To'qimalarning shikastlanishining chuqurligiga qarab: a) yuzaki 
(teri, teri osti to'qima); b) chuqur. 
To‘qimalarning shikastlanishi xarakteriga qarab: a) oddiy (nuqtasi- 
mon, yirtilmagan); b) yirtilgan; d) yirtilgan - majaqlangan va yirtil- 
gan — lat yegan. 
Anatomik joylashishiga qarab: bosh, bo'yin, ko'krak, qorin, qo‘l 
va oyoqning yaralari va boshqalar. 
Shikastning yaralanishining soniga qarab: a) yakka; b) ko'plab; 
d) aralash bo'ladi. 
Jarrohlik taktikasi nuqtayi nazaridan: a) birlamchi jarrohlik ishlovi- 
ga lozim bo‘lmaydigan; b) birlamchi jarrohlik ishloviga lozini 
bo'lmaydigan yuqoridagi yaralarning tasnifi o‘z maznumini hozirda 
yo'qotmagan bo‘ladi. 
Y.G.Shaposhnikovning (1984,1995) zamonaviy tasnifidan foydala- 
nish maqsadga muvofiqdir. 
Bitta yaradorda shikastlanishlarining soniga qarab bo'linadi: yakka, 
ko‘plab, qo‘shma, aralash. Yaralovchi agentning turiga qarab: o'qli, 
parchali, soqqali, nayzasimon, mina-portlovchili. 
Tanada davomligi va bo'shliqlarga nisbatan jarohatlar quyidagi- 
cha bo'ladi: teshib o'tgan, ko'r, tegib o'tgan, teshib kirmagan, 
bo'shliqqa teshib kirgan. 
203 

---

Anatomik belgisiga ko‘ra: bosh, ko'krak, qorin, chanoq, qo‘l, oyoq. 
Shikastlangan to'qimalarning belgisiga ko'ra: ichki a’zoiar, suyak- 
lar, yirik qon tomirlar, nerv o'zaklari. 
0‘q yaralarning jarrohlik ishlovi 
0‘q yaralarning asosiy va eng samarali davolash yara infeksiya- 
sining oldini olish va yaralarning bitishi uchun eng qulay sharoit 
yaratish chora-tadbiri bu yaraga birlamchi jarrohlik ishlovi berishdir. 
Biroq o‘q-yaralarni konservativ usulda davolash uzoq muddatga 
qadar hukmronlik qilib keldi. Bu yo‘nalishning tarafdorlari F.Esmarx 
va E. Bergman hisoblanadi. 
F.Esmarx tavsiyaga ko‘ra, agar yara ikkilamchi ifloslanishdan 
saqlovchi aseptik bog'lov bilan yopilsa, unda yara hech qanday jar- 
rohlik ishlovisiz bitishi mumkin. 
E. Bergman 1870-1871-yillardagi urushda tajribalariga asoslanib 
o‘qli yara amaliyotda steril degan nizomni olg‘a surdi. Haqiqatan, 
bir qator yaralar, ayniqsa nuqtasimon ko'rinishdagilar ularda mikroblar 
bo‘lishiga qaramasdan yiringsiz va jarrohlik ishlovsiz bitishi mumkin. 
Bu tizimni 1916-yilda N.l.Pirogov yo'qqa chiqardi. 
Faqatgina deyarli kichik yaralar jarrohlik ishlovi berilishiga zaru- 
riyat bo'lmasligi mumkin: 1) tana bo'shliqlariga kirmaydigan, yirik 
qon tomirlarni shikastlanmaydigan, teri 
va teri osti to'qimasini 
mayda ko‘p parchali yaralanishlari; 2) yirik qon tomir va nerv 
shikastlari 
bo'lmagan, 
kirish 
va 
chiqish 
teshiklari 
nuqtasimon 
bo'lgan qo‘l-oyoq yumshoq to‘qimalarini teshib o'tgan yaralanish- 
lari; 3) ochiq pnevmotoraksiz va plevra oralig'iga ko‘p qon quyil- 
ishi bo‘lmagan teshib o'tgan o‘qli va mayda parchali ko'krakka 
teshib kirgan yaralanishlar. 
Ikkinchi jahon urushida 25% o‘qli yaralanishlarda birlamchi jar- 
rohlik ishlovi berishga zaruriyat boMmagan. 
Yaralarga birlamchi jarrohlik ishlovi berishni bajarish muddatiga 
qarab uch turga ajratiladi: erta, kechiktirilgan va kech. Antibiotik 
qo'Ilanilgan holatlarda jarrohlik ishlovi berish yaralanishdan boshlab 
24 soatga qadar bo‘lsa - erta, 24—48 soat ichida bo'lsa - 
kechiktirilgan va 48 soatdan so'ng — kech bo'ladi. 
Antibiotik qo'llanilishi yara infeksiyasini oldini olmaydi, ayrim 
hollarda uning rivojlanishini tugatadi. Shuning uchun birlamchi jar- 
rohlik ishlovini berishni imkoniyat boricha erta bajarish o‘zini oqlaydi. 
Qayta jarrohlik ishlovi — bu yara asoratini rivojlanishga qadar 
hisob bo'yicha ikkinchi marta bajariladigan operatsiyadir. Bunga 
birlamchi jarrohlik ishlovini tola hajmda bajarilmaganligi, yarada yot 
jismning qoldirilganligi, nekrotik to'qimalari bo'shlig'iga ko'rsatma 
bo'lib hisoblanadi. 
204 

---

0‘q-yaralarga birlamchi jarrohlik ishiovi berish quyidagi asosiy 
bosqichlardan iborat: 
I. Yarani kesib, yot jismlarni olib tashlash va qon oqishini 
to‘xtatish 2. Yara chetlarini kesib tashlash (o‘lgan to‘qimalarni olib 
tashlash) 3. Tiklash va qayta tiklash amaliyotlarini bajarish. 
Yarani kesish — bu jarrohlik ishlovining eng muhim va birinchi 
elementidir. Bunga yara arig'ini reviziya qilish, fastsiya g'ilofidagi 
mushak va boshqa to‘qimalarni bosilishdan saqlash, mahalliy qon 
oqishini odatdagi holga keltirish, yara ajralmasini to'siqsiz oqib 
chiqishini ta’minlash maqsadida bajariladi. Qo'l-oyoqda kesishni 
uzunasiga, 
tanada 
esa 
joylarning 
anatomik 
tuzilishi 
va 
teri 
burmalarining yo'liga qarab bajariladi. Teri, teri osti to'qima, fastsiya 
kesim uzunligi yaraning hamma qismini ko‘rish va kirishga imkon 
beradigan darajada bo'lishi kerak. Jigar, o'pka, miyadagi yara ariqlari 
kesilmaydi. 
Yara chetlarini kesib tashlashdan maqsad — nekrotik va tiklan- 
maydigan to'qimalarni olib tashlash. Yaraning yuza qavatlarini kesib 
tashlangandan 
so‘ng ifloslangan asboblar tozasiga almashtiriladi, 
qo'lqoplar esa antiseptik eritmalar bilan ishlanadi. 0‘qli suyak 
sinishlarida suyak usti pardasi bilan bog'lanmagan erkin yotgan, ya'ni 
oziqlanishdan mahrum bo'lgan suyak bo'laklari olib tashlanadi. Iflo- 
slangan suyak oxirlari, repozitsiya qilishga halal beruvchi o'tkir oxir- 
lari tishlagich bilan olib tashlanadi. 
Ikkilamchi jarrohlik ishiovi yaradagi keyingi (ikkilamchi) patologik 
o'zgarishlarda bajariladi. Yara infeksiyasi, yaradan ikkilamchi qon 
oqishida bajariladi. 
Murakkab yara arig‘iga ega bo'lgan yaralar, ayniqsa ko'r yaralar- 
ni qo'shimcha qarshi tomondan ochib, qo'shimcha drenaj qo'yish 
zarur. Magistral qon tomir va nervga yaqin joylashmagan o'q yoki 
parcha yara chuqurida qoldirilishi mumkin.