M kariyev, R. Alimov

Konservatsiya qifingan qon va qon o‘rnini bosuvchilarni saqlash, 
transportirovkasi, taqsimlash, hisoblash va nazorat qilish 
1. Qonni transportirovka va saqlash uchun qonni tayyorlash va 
qayta ishlash otryadi (QTQO) va qon quyish stantsiyasi (QQS) eks- 
peditsion bo'limlar tashkillashtiriladi. Konservatsiya qilingan qonni 
saqlash shartlaridan biri qonning biologik xususiyatini uzoq saqlab 
qolishdir. Buning uchun: a) qonga mexanik ta’sirning oldini oiish 
(chayqash, aralashtirish va b) qonni doimiy past haroratda (-4, 
—16°C) saqlash kerak. 
Qonni maxsus saqlash joylari sovutish qurilmalari yoki muzlat- 
gichlar bilan ta’minlangan bo'ladi. Qisqa vaqt saqlash uchun hara- 
katchan refrijator qurilmalari (RM-P) va termoizolyatsiyalovchi kon- 
teynerlardan (TK—1M) foydalaniladi. 
BrTPda va ATOda dala sharoitida qon maxsus jihozlar bilan ji- 
34 

---

hozlangan yerto'lalarda yoki termoizolyatsiyalovchi konteynerlarda saqla- 
nadi. Yerto'la chuqurligi 1,5—2 m dan ko‘p emas, devori yupqa 
o‘ralgan, torni termoizolyatsiyalovchi materialdan qilingan. Saqlov xo- 
naning harorati sutkasiga 2 marta nazorat qilinadi va maxsus jaridada 
qayd qilinadi. 
Flakonlardagi qon tokchalarda tik holda taxlab qo'yilishi kerak. 
Bunda qonning shaklli elementlari cho'kadi va yoritilganda qon plaz- 
masiga qarab qo'llash uchun tayyorligiga baho beriladi. Ko'p miq- 
dorda qon joylashtiriladigan saqlov xonalarda 4 ta tokcha bo'lishi 
maqsadga muvofiq: 1) tinayotgan qon uchun; 2) tingan qon uchun — 
quyishga yaroqli; 3) shubhali qon uchun; 4) quyishga yaroqsiz qon 
uchun. 
Standart konservatsiya qilingan eritmalarda tayyorlangan va qu- 
yishga yaroqli bo'lgan qonni saqlash muddati 20 kundan oshmasligi 
kerak. 
Qon saqlashda uning miqdor va harorat rejimini nazorat qilish 
qonni pasportizatsiyasiga mas’ul bo‘lgan vrachga topshiriladi. 
2. Konservatsiya qilingan qonni transport qilishda QQSda qonni 
saqlanish sharoitlariga e’tibor berish; optimal haroratni saqlash (-4, 
—16°C) va travmatizatsiyasini oldini olish zarur. 
Transportirovkada optimal harorat tartibi bilan harakatchan ref- 
rijator 
qurilmasi 
(RM-P 
nusxadagi) 
va 
termoizolyatsiyalovchi 
ta’minlanadi. 
Eng avaylovchi transport qilish turi aviatsiya, suv, yo'lovchi 
poyezdlari hisoblanadi. Yo‘l orqali tashiladigan qattiq qoplamalar bi- 
lan qoplash kerak. 
Flakonlar konteyner va yashiklarga tik holda taxlanadi. Har bir 
qutiga belgi qo’yiladi. Qonli konteyner (qutilar) tez buziladigan (ayniy- 
digan) yuk sifatida hujjatlashtiriladi. Ularda quyidagi belgi bo‘lishi 
kerak: 
«Оупа», «Yuqori», «Ag’darmang». 
3. TEElarini qon bilan ta’minlash. BrTP qonni (qon o‘rnini bosuv- 
chilami) ma’lum yo'nalishda haraktlanuvchidan oladi; ATO gemote- 
rapevtik vositalar bilan kerakli ko'chiruv yo'nalishli front yoki front 
orti gospitallarini qon xizmati ta’minlaydi, shuningdek, u o‘zidagi qon 
quyish va tayyorlashni noshtat punktida (NPZQTP) qon tayyorlab ham 
ta’minlaydi. 
Ko‘chirish bosqichlarida ommaviy yo'qotishlar boMganda kon- 
servatsiya qilingan qonga boMgan talab A.N.Berkutov taklif qilgan 
formulaga asosan har 100 yaradorga nisbatan hisoblab topiladi: 
X=100-35F10...500 
X-kerakli bo'lgan qon miqdori; 
100 yaradorlarning umumiy soni; 
35 

---

35 — yengil jarohatlanganlar bo‘lib, qon quyishga 
mulitoj emas; 
500~ I jarohatlanganga ketadigan qon miqdori, V ml. 
4. Qon va qon o'rnini bosuvchilarni hisoblasb va nazorat qilish. 
BrTP, ATO ga tushganlar uchun qon tezda, maxsus jaridaga har bir 
ampula qayd qilingan holda olib keltiriladi. Qayd qilishda qonni qabul 
qilish sanasi, qon guruhi va Rh-faktori, tayyorlangan sanasi, donoming 
familiyasi va ampula nomeri, qabul qilingan qon miqdori qayd qili- 
nadi. Qon o‘rnini bosuvchilarni hisoblash: har bir alohida modda 
turining umumiy miqdori, uning seriyasi va tayyorlangan sana va 
joyi qayd qilinadi. 
Qonni quyib berishdan awal har bir flakonni germitikligi, pasport- 
lashning to‘g‘riligi, mikroskopik ko‘zdan kechirish ma’lumotlari tek- 
shiriladi. 
Agar shishada yoriqlar bo
L
lsa, rezina probka va qopqoqlar buzil- 
sa, o‘ramdan qon sizib chiqqan bo‘lsa, ampulada (flakon) qon tayyor- 
langan sana, guruh, donor familiyasi va vrach familiyasi, muassasa 
nomi 
ko'rsatilgan 
etiketka 
boMmasa, 
bunday 
qon 
quyilmaydi. 
Konservatsiya qilingan qon tiniq, plazma tilla sariq rangda, loyqasiz 
va cho‘kmalarsiz, shuningdek, cho‘kkan globulyar massa va plazma 
o'rtasida aniq chegaraga ega bo'lishi kerak. Globulyar massa va plazma 
nisbati taxminan 1:1 yoki 1:2 bo'lib, bu eritmani suyultirish darajasi 
va uning individual biologik xususiyatiga bog'liq. 
Konservatsiya qilingan qon sifatini va uning quyishga yaroqlili- 
gining unda gemoliz belgisi yo‘qligini ko‘rsatadi. Shuni nazarda tu- 
tish kerakki, transport vaqtida qonning chayqalishi undagi eritrotsit- 
lar to‘la cho‘kishini uch kunga kechiktiradi va qon gemolizlanishini 
tezlashtiradi. 
Eritrotsitlar parchalanishiga shubha boMganda gemolizni aniqlash 
uchun sinamalar o'tkaziladi. 
1. Sentrifuga bilan sinama: 5 ml donor qonidan olib sentrifu- 
galanadi. Sentrifugadan keyin plazmaning qizil rangda bo'lishi gemoliz 
bo'lgandan, sariq bo'lishi gemoliz yo‘qligidan darak beradi. 
2. I.S. Komenikov sinamasi: 2 ta probirkaga 10 ml dan fiziologik 
eritma quyiladi. Bittasiga tekshirilayotgan qondan 3 tomchi solinadi. 
Eritrotsitlar cho'kkandan so‘ng nazorat probirka bilan solishtiriladi. 
Agar rangsiz bo’lsa, gemoliz yo'qligini ko'rsatadi. 
Infeksiyalangan qon plazmasi xira, iflos loyqasimon rangda, unda 
suspenziya cho'kma, donadorlik, gaz pufakchalarining boMishi, uning 
yuzasida oq loyqa va parda bo'lishi, plazmani pushti yoki qizil rang- 
ligi (gemoliz) yoki plazmada massiv quyqalar bo‘lishi xarakterlidir. 
Infitsirlangan qonni xileozdan quyidagi belgilaridan ajratish mum- 
36 

---

kin. Ampuladagi xileoz qon (yog'li) xona haroratida 3—5 s tursa, 
plazma ustidagi loyqasimon parda yo'qoladi. Bu infitsirlangan qonda 
kuzatilmaydi. 
2-usul: Flakondagi qon chayqatilmagan holda issiq suvga (38° 
dan yuqori bo'lmasligi kerak) 30 s solib qo‘yiladi. Yog'li parda yo'qolib 
ketishi kerak, plazma yuzasidagi mikrobli parda bo'lsa, o'zgarishsiz 
turadi. 
Agar kuzatilayotgan qon ko'rinishini aniqlab bo'lmasa, xileoz qonni 
quymaslik kerak. Konservatsiya qilingan qonda kichik, alohida quyqalar 
bo'lsa uni qnyish mumkin, lekin quyish vaqtida kapron filtrdan suzish 
kerak.Katta va ko'p quyqali qon yaroqsiz. Vaqti-vaqti bilan qonni 
ko'zdan kechirib turish kerak. Bu undagi o'zgarishlarni, gemoliz in- 
fitsirlanish belgilari, joylashishning buzilishini o‘z vaqtida bilishga yor- 
dam beradi. Yaroqsiz qon saqlov xonasidan olib tashlanadi. 
Dala sharoitida qon yo'qotish darajasini aniqlash. 
Qon yo'qotish miqdori kerakli mezon bo'lib, transfuzion terapiya 
uchun muhimdir. Uni aniqlash uchun 3 guruh usuldan foydalaniladi: 
1. Gemodinamik ko'rsatkichlar bahosiga ko'ra (AB darajasi, «Shok 
indeksi»). 
2. Qonni kontsentratsion ko'rsatgichining bahosiga ko'ra (gema- 
tokrit, Nv, qonning nisbiy zichligi). 
3. Aylanib yurgan qon hajmi (AYQH) o'zgarishiga ko'ra. 
BrTPda qon yo'qotish darajasi klinik belgilarga asoslangan holda 
aniqlanadi: yaradorning tashqi ko'rinishi, teri qoplamining oqligi va 
sovuqligi, taxikardiya, A/В ning pastligi jarohat kanalining tuzilishi 
va jarohat xarakteri. 
Jang maydonidagi anaminestik ma'lumotlar katta ahamiyatga ega: 
hujumchini jarohat olganidagi holati (turgan, egilgan, chopib keta- 
yotgan. yotgan, o'tirgan), jarohatda qon ketish bo'lganmi va b. 
Ko'p 
qon 
yo'qotish 
bo'lganida 
bemordagi 
xarakterli 
belgilar: 
chanqash, uyquchanlik yoki qo'zg'aluvchanlik, qo'rquv hissi. Odatda 
umumiy qon aylanishni 1/10 qismi yo'qotilsa, xususiy rezervlar 
orqali 
to'ldiriladi. 
Klinik 
belgilari 
bunday 
qon 
yo'qotishda 
bo'lmasligi mumkin. 
Qon yo'qotish hajmi va A/В o'rtasida uzviy aloqadorlik bor. Ular 
orasidagi korrelyatsiya koeffitsiyenti juda ahamiyatli bo'lib, 091ga teng. 
Birinchi vrachlik yordami bosqichi uchun puls va arterial bosim- 
birinchi obyektiv ko'rsatgich, bu yarador ahvolining og'irligini ba- 
holabgina qolmay, balki yo'qotilgan qon hajmi ham hisoblanadi. 
Yo'qotilgan qonni hisoblashni L.N.Gubar va N.I.Yegurnov bo'yicha 
travma olingan vaqtga yaqin A/В hajmiga bog'liq holda o'tkazish 
mumkin (3-jadval). 
37 

---

3-jadval