Ma`deniyat taniw uzb

Qo`qon xonligidagi adabiy hayot. Qo`qonlik shoir Abdulkarim Fazliy Namangoniy 
tomonidan 1821 yilda yozilgan “Majmua ush shuaro” asari XVIII-XIX asr boshlarida Qo`qon 
xonligidagi adabiy hayot haqida batafsil ma`lumot beruvchi muhim manbadir. Vozehning “Tuhrat 
ul-ahbob fi tazkirat ul-ashob” tazkirasida 200 ga yaqin shoir va olim haqida ma`lumot to`plangan. 
XVII asrning ikkinchi yarmi - XVIII asrning birinchi choragida Farg`ona vodiysida yashagan 
iqtidorli shoir va mutafakkirlardan biri Boborahim Mashrab edi. U adabiyotda progressiv yo`nalish 
taraqqiyotida katta rol` o`ynadi. Mashrab asarlarining aksariyati chuqur ijtimoiy yo`nalishga ega 
bo`lib, o`sha davr hayoti, jamiyatdagi voqea-hodisalar bilan chambarchas bog`liq. Xususan, u ba`zi 
ruhoniylarning kirdikorlari va xiylakorliklarini fosh etadi, tekinxo`rlar, mulkdorlar va johil 
amaldorlarning zo`ravonliklarini tanqid qiladi. Mashrabning bu tur asarlari qo`ldan qo`lga, og`izdan 
og`iga o`tib, tez tarqalgan. 
XVIII asr o`zbek adabiyotining yana bir yirik namoyondalaridan biri Xuvaydo edi. Uning 
“Devoni Xuvaydo” kulliyotidagi she`rlarda insonparvarlik g`oyalari, sevgi, sadoqat, ahloqiy poklik 
tarannum etilgan.
Qo`qon xoni Umarxon va uning xotini, mashhur o`zbek shoirasi Nodirabegim o`zlari 
ijodkor bo`lganlari tufayli shoir, tarixchi, adabiyotshunoslarga homiylik qilishgan. Ular atrofida 
Qo`qon adabiy muhiti vujudga kelgan. Bu muhit namoyondalaridan Akmal (Mahmurning otasi), 
Amiriy (amir Umarxon), Boqixon to`ra, Gulxaniy, Yoriy, Zavqiy, Zoriy, Ma`dan, Mahjub, 
Maxmur, Mushrif, Nizomiy, Nodir, Nozil, G`oziylarni sanab o`tish mumkin. Qo`qon adabiy muhiti 
shoirlari o`zbek va tojik tillarida ijod etishgan. 
Gulxaniy “Zarbulmasal” asari bilan o`zbek adabiyoti tarixiga masal janrini boyitgan shoir 
sifatida kirdi. Maxmur “Hapalak” hajviy she`rida Qo`qon xonligidagi xalq turmush tarzini aks 
ettirgan. O`zbek mumtoz adabiyoti namoyondalaridan biri bo`lgan Maxmur ijodi merosida hajv 
san`atining murakkab, ayni zamonda, mahsuldor va yorqin usullaridan biri – o`z-o`zini fosh etish 
usulida yaratilgan asarlar alohida o`rin tutadi.
Qo`qon adabiy muhitini Jahon otin - Uvaysiy va Mohlaroyim-Nodirabegimlarsiz tasavvur 
etib bo`lmaydi. Uvaysiy she`riyatida el-yurt dardi, xalq qismati, hasrati bosh mezon bo`lgan. 
Nodirabegim she`riyati asosini lirik she`rlar tashkil qilgan, ularda muhabbat, sadoqat, mehr-vafo, 
ayni paytda sharq ayollarining dard-alamlari kuylanadi. Nodirabegim nafaqat ajoyib shoira, 
ma`rifatparvar, balki etuk davlat arbobi ham bo`lgan. U mamlakatda bunyodkorlik ishlariga ham 
katta e`tibor bergan. Xususan, bozor va rastalar, masjid va madrasalar, karvonsaroylar qurilishiga 
boshchilik qilgan. Nodirabegimning adabiy merosi o`z g`oyaviy-badiiy ahamiyati nuqtai nazaridan 
mumtoz she`riyatining go`zal namunalaridir.