Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

 
Sanoat chatishtirishi. 
Ushbu  chatishtirishning  maqsadi  kelgusida  urchitish  ko„zda  tutilmagan 
mahsuldor,  chidamli(geterozis  hodisasi)  go„shtdor  hayvonlar  olishdan  iborat. 
Chatishtirish uchun albatta monand zotlar tanlab olinadi. M: broyler jo„jalari olish 
uchun  plimutrok va kornish zotlari tanlangan. 
Barcha  olingan  chatishma  hayvon  va    parrandalar  to„liq  go„sht  uchun 
o„stiriladi. 
Bu  usulni  go„shtdor  qoramolchilikda  qo„llash  15%  gacha    go„shtni 
ko„paytirish va 10-15% oziqa sarfini kamaytirish imkonini beradi. 
Cho„chqachilikda 3 zotlik chatishmalar olish ijobiy natijalar beradi: yirik oq x  
Shimoliy  Kavkaz  x  Landras.  Bunday  chatishma  cho„chqalar  ikki  zotliklariga 
nisbatan  ayrim  ko„rsatkichlari bo„yicha ustun  turadi. 
 
Duragaylash.  
Duragaylash – yangi zotlar yaratish, xo„jalikda foydalanish uchun  hayvonlar 
olishda qo„llaniladi. Shu yul bilan Qozog„istonda  arxaromsrinos, AQSh da  santa –
gertruda(shortgorn x zebu), Tojikistonda shvis zebusimon zotlari yaratilgan. 

 
36 
Zebu  bilan  qoramollardan  olingan  duragaylar  pushtdor  bo„ladi.  Shuningdek 
bir va ikki urkachli tuyalar duragaylari ham  pushtdor. 
Duragaylarning  pushtdor  bo„lishi  yoki  ba‟zi  turlarni  duragaylash  imkoni 
yo„qligini ayrim biologlar qo„yidagicha tushuntiradilar: 
1.  Chatishtiriladigan  hayvonlarning  xromasomalar  yig„indisini  monand 
emasligi,  S.Makino  1963  yilda  otda-64,  eshakda-62,    xachirda-63  xromasoma 
borligini aniqlagan. 
2.    Ona  va  homilaning  mos  emasligi(antigenlar,  fermentlar,  gormonlar  va 
boshqa oqsillar) - embrion o„limi; 
3.  Tuxum  hujayrasi  sitoplazmasini  urug„  hujayrasi  yadrosi  bilan  monand 
bo„lmasligi – imun pushtsizlik; 
4.  Urug„  hujayrasi  antigenlarini  urg„ochi  hayvon  qoni  va  jinsiy  a‟zolarini 
suyuqligi bilan monand bo„lmasligi; 
5.  Xromasoma-gomologlarda xromosoma  qismlarining bo„lmasligi. 
  Qoramollar    qutoslar  bilan  duragaylanganda  IV  bo„g„in  erkak  hayvonlari 
pushtdor bo„ladi. 
 
 
 
1.
 
bob uchun nazorat savollari 
1.
 
Qoramollarini kelib chiqishi.  
2.
 
Qoylarning kelib chiqishi  
3.
 
Otlarning kelib chiqishi  
4.
 
Chochqalarning kelib chiqishi  
5.
 
Qishloq ho’jalik parrandalarinihg kelib chiqishi.  
6.
 
Qishloq ho’jalik hayvonlarini  urchitish usullari  
7.
 
Sof zotli urchitish  
8.
 
Chatishtirish  
9.
 
Duragaylash  
10.
 
Naslchilik ishining nazariy asoslari  
11.
 
Chorvachilikda tanlash  
12.
 
Chorvachilikda juftlash  
13.
 
O’sish va rivojlanish haqida tushuncha  
14.
 
Hayvonlarning embrional davri  
15.
 
Hayvonlarning postembronal davri  
 
 
 
 
 
 
 

 
37 
I. bob uchun test savollari 
1. Mutloq o‟sish deganda  nimani tushsusiz? 
a) Hayvoning bir oylik o‟sishi  
B)  Hayvonning bir kunlik o‟sishi  
c) Tirik vaznini  ortib borishi  
d) Ma‟lum vaqtga ichida  hayvonning q‟o‟shimcha  o‟sishi  
e) Hayvonni qo‟shimcha o‟sishi  
 
2. Bonitrovka degani  nima? 
a) Hayvonni avlodiga   qarab baholash.  
b) Hayvonlarning ichki tuzilishi  
c) Hayvonlarning tashqi tuzilishi  
d) Hayvonlarga kompleks baho berish 
e) Hayvonni vazniga qarab baholash  
 
3. Genotip deganda nimani tushunasiz?  
a) Genlarning o‟zaro bog‟liqligi  
b) Genlarning  barcha  yig‟indisi  
c) Hayvonlarning irsiyati  
d) Hayvonlarning tashqi muhitga chidamligi.  
e) Hayvonlarning fe‟l-atvori  
 
4. Gomogen juftlash nima?  
a) Bir hil hayvonlarni mahsuldorligini hisobga olish  
b) Bir hil hayvonlarni juftlash  
c) Har hil hayvonlarni juftlash  
d) Hayvonlarni urchitish  
e) Qarindosh bo‟lmagan hayvonlarni juftlash  
 
5.Inbriding nima?  
a) O‟zaro qarindosh hayvonlarni juftlash 
b) Su‟niy urug‟lantirish  
c) Qarindosh  bo‟lmagan hayvonlarni juftlash  
d) Chatishtirish turi  
e) Duragaylash  
 
6. Tana indksi deganda nimani tushunasiz?  
a) Hayvonlarning umumiy ko‟rinishi  
b) Tananing bir o‟lchamini ikkinchi  o‟lchamiga nisbatini foizdagi ifodasi  
c) Gavda tuzilishi 
d) Tana o‟lchamlari  
e) Tana qismlarining mosligi  

 
38 
 
7. Interer deganda nimani tusunasiz?  
a) Hayvonning ichki tuzilishi 
b) Gavda qismi  
c) Hayvonning   gavdasi  
d) Hayvonning tashqi tuzilishi  
e) Hayvonning vazni.  
 
8. Infantilism nima?  
a) Hayvonlarning me‟rda o‟sishi  
b) Tug‟ilgandan keyingi chala o‟sishi  
c) Ona qorindagi chala rivojlanish 
d) Vitamin etishmasligi  
e) Ozuqalar etishmasligi  
 
9. Qaysi qoramol  zoti duragaylash natijasida  keltirib chiqarilgan  
a) shvis  
b) Qora –ola  
c) Santa-gertruda  
d) Bushuev  
 
10. Qishloq ho‟jalik hayvonlarining kondisiyasi deganda nimani tushunasiz?  
a) Hayvonlarning ichki  va tashqi tuzilishi  
b) Hayvonlarning gavda tuzilishi  
c) Hayvonning zotdorligi  
d) Hayvonning semizlik darajasi  
e) Hayvonning umumiy holati  
 
11. Hayvohlar konsninusiyasi dgnda nimani tushunasiz  
a) Hayvonlarning ichki va tashqi tuzilishi eig‟indisi  
b) Hayvonlarning ichki  tuzilishi  
c) Hayvonlar kamchiliklar 
i  
d) Hayvonlarning tashqi tuzilishi  
e) Hayvonning  hulq-atvori  
 
12. Ekster‟er nima?  
a) Hayvonning ichki tuzilishi  
b) Hayvonning tashqi tuzilishi  
c) Hayvonning kamchiligi  
d) Hayvonnig mahsuldorligi  
e) Hayvonning hayotchanligi  

 
39 
13. Tizim nima 
A)  Hayvonlarni strukturasi  
b) Poda tarkibi  
c) Mashhur erkak urug‟boshidan tarqalgan hayvonlar guruhi.  
D) Hayvonlarni kompleks baholash 
e) Hayvonning kelib chiqishi  
 
14. Urchitishning qaysi usullsrini bilasiz?  
a) Su‟niy, toza zotli, turlaaro  
b) Erkin, turlararo, qo‟lda  
c) Su‟niy, toza zotli , erkin qo‟lda  
d) Sof zotli, chatishtirish, duragaylash  
e) Sof zotli, su‟niy tabiiy  
 
15. Chatishtirishning qaysi usullarini bilasiz?  
a) Qon quyish, toza zotli. Sanoat turlararo  
d) Zavod, qon quyish, qon singdirish, almashlab sanoat  
c) Almashlab, sanoat, tabiiy  
d) Toza zotli, sanoat, almashlab  
e) Almashlab, galma-gal, zavod, qon yangilash  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
40 
I bob  uchun topshiriqlar 
 
1.  Qoramollarning  yovvoyi_______dan  kelib  chiqib,  uning  yovvoyi  urug‟ 
aymoqlari, ______,__________,________lar xisoblanadi  
2. Qo‟ylar yovvoyi  ____on,_______ar va _____lidan kelib chiqqan  
3. Otlarning _________miniluvchi , __oqi,_______tortuvchi hillari bor  
4. Parrandalar______,__________va _______yo‟lishidagilarga bo‟linadi.  
5. Eksterer hayvonlarning ___________tuzilishi  
6. Interer hayvonlarning _____________tuzilishi 
7.  Hayvonlarda  4  hil  __________,_____,____,______  va  akademik  M.F.  Ivanov 
tomonidan taklif etilgan _____tiplari mavjud 
8. Dyupst tomonidan ____________va __________hayvon tiplari ajratilgan  
9.  Ekstererni  o‟rganishning  5  hil  ____,_______,____,____,  va__________olish 
usullari mavjud  
10.  Hayvonning  bir  tana  o‟lchamini    ikkinchi  tana    o‟lchamiga  nisbati 
_______deyiladi  
11. Sigir tanasi shartli  uch qisnga bo‟linadi, uni muchalar asosida oldingi o‟rta va 
keyingi qismlarga bo‟lib yozib chiqing  
 
12. Naslchlik ishining to‟rt nazariy asoslari:  
1.  
2.  
3.  
4.  
13. Hayvon va parrandalarni urchitishning 3 hil usuli mavjud.  
1.  
2.  
3.  
 

 
41 
14. Chatishtirishning 5 hil usulini yozing 
1. 
2. 
3 
15.Quyidagi urchitish usulini  aniqlang  
qora-ola sigir                                        qora-ola buqasi  
 
 
 
16. Bu qanaqa chatishtirish usuli  
Qora-ola sigir                   Djeyrcey buqasi 
 
 
 
 
 
17. Ushbu chatishtirish usulini izohlang  
                                                           Qora-ola buqasi  
 
 
                                                              Qora-ola buqasi 
 
 
                                                             Qora-ola buqasi 
 
                                                        Qora-ola buqasi 
 
 

 
42 
18.Bu qanaqa chatishtirish usuli  
 
       
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19.  6  zot  qatnashgan  chatishtirish  tizimini    shemada  izohlang.  Zotlar  qora-ola, 
golland, ayrshir, golshtin, polsha qora-ola, jersey  
 
20.  Qon  singdirish  chatishtirishda  jaydari  yahshilanuvchi  qora-ola  yahshilovchi 
I,II,III,IV va V bo‟g‟inda duragaylarida yahshilanuvchi  va yahshilovchi zotlar qon 
nisbatini  aniqlang.  Birinchi  bo‟g‟in  ´  ;jaydari  ´  qora-ola,  ikkinchi  bog‟inda 
_______________,III  bo‟g‟inda  __________,  IV  bo‟g‟inda____________,V 
bo‟g‟inda ______________  
 
 
 
Qora-ola sigiri  
 
Golshtin buqasi 
Qora-ola buqasi  
Golshtin buqasi  
Qora-ola buqasi  

 
43 
21. Tanlashni uch bosqichini toping    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22.  5520  raqamli  qorako‟l  sovlig‟I  173  raqamli  qorako‟l    quchqori  bilan 
juftlanganda qanaqa juftlash usuli bo‟ladi_______________________________ 
 
23. 1320 raqamli qorabair biyasi 55 raqamli sof zotli salt miniluvchi zotning ayg‟iri 
bilan juftlanganda__________________________________________________ 
 
24. Buzoqning tug‟ilgandagi vazni 30 kg bir oydagi vazni 47 kg uning mutloq va 
sutkalik o‟sishining hisoblang  
 
25.  Buzoqning  3  oylikdagi  vazni  90  kg  6  oylikdagi  vazni  150  kg  uning  nisbiy 
o‟sishining aniqlang 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
I bosqich 
II bosqich 
 
III bosqich 
 

 
44 
 
II BOB 
 
QISHLOQ XO‘JALIK HAYVONLARINI OZIQLANTIRISH 
 
Ozuqalar- hayvonlarning turli tuyimli va mineral moddalarga  bo„lgan talabini 
qondirib, ularning sog„ligi, hamda mahsuloti sifatiga salbiy ta‟sir qilmasligi lozim. 
Ozuqalar  hayvonlar  mahsuldorligi,    serpushtligi  va  salomatligida  o„z  aksini 
topadi. 
Hayvonlar  mahsuldorligini  70%  ozuqalarga  bog„liq.  Shuning  uchun  har  bir 
xo„jalikda  mo„l-ko„l  yem-xashak  bazasini  yaratish  hayvonlardan  yuqori  mahsulot 
olish garovi hisoblanadi. 
O‟zbekistondagi  fermer  xo„jaliklarida  1  bosh  shartli  qoramol  uchun  3500-
4000 ozuqa birligi tayyorlash, chorva hayvonlarini to„kis ozuqalar bilan ta‟minlash 
imkoniyatini yaratib beradi. 
Buning  uchun  har  bir  xo„jalikda  yil  boshida    hayvonlarning  ozuqalarga 
bo„lgan talabi aniqlanib,  shu asosda oziqa ekinlari joylashtiriladi. 
Oziqa  ekinlarining  yangi  tur,  navlarini  joriy  qilish,  xashaki  ekinlarni 
o„stirishning yangi texnologiyalaridan foydalanish natijasida har gektar yerdan 100-
150 s oziqa birligi yetishtirish choralarini ko„rish kerak. 
O‟zbekistonda  sug„oriladigan  yerlarning  chegaralanganligi  oqibatida  yem-
xashak  ekinlari  uchun  yetarli  maydonlar  ajratishning  imkoniyati  yo„q,  shuning 
uchun    ko„proq  oziqalarni  oraliq  va  takroriy  ekinlar  hisobiga  yetishtirish  taqozo 
etadi, ularning har gektaridan 250-300 s hosil olsa bo„ladi. 
Asosiy xashaki ekinlar  bedadan pichan holida 100-150 s, makkajo„xori poya 
hisobida 300-400 s, lavlagidan 400-500 s hosil olish talab etiladi. 
 Tayyorlangan  oziqalarni  o„z  vaqtida  yig„ishtirish,  tashish,  saqlash  ularning 
sifatiga ta‟sir ko„rsatadi, buning uchun har bir oziqani ko„rsatilgan yuriqlar asosida 
saqlash alohida ahamiyat kasb etadi. 
Yem-xashaklarni  yedirishdan  oldin  hayvonlarga  tayyorlab  berish  ulardan 
samarali foydalanishning muhim omilidir. 
Qishloq xo„jalik  hayvonlariga talab qilinadigan ozuqa me‟yorlari:  
Sigirlarning mahsuldorligi 
3000 kg bo„lganda-42 s ozuqa birligi; 
4000 kg bo„lganda-47 s ozuqa birligi; 
5000 kg bo„lganda-60 s ozuqa birligi. 
42 s  oziqa birligi quyidagi oziqalardan tashkil topadi: pichan-1,4 t, somon-1,5 
t, senaj-1,9 t, silos-2,4 t, ko„q ut-6,6 t, yem ozo„qalar 870 kg. 
1 bosh qo„yga 1 yilga 5,0 s oziqa birligi; 1bosh otga yiliga  30 s oziqa birligi; 
1 bosh tuyaga bir yilga 27 s oziqa birligi; 1 bosh urg„ochi cho„chqaga 15 s oziqa 
birligi talab etiladi. 
 
 

 
45 
II.1. 
Oziqalar to‘yimligi 
Hayvon  organizmining  oziqlanishi  –  uning  morfologik  va  funksional 
o„zgarishining  omili  hisoblanadi.    Bu  ta‟rif  Ch.Darvinniki  bo„lib  keyinchalik 
fiziologlar  va zootexniklar  tomonidan tasdiqlangan.  
I.P.Pavlov  tajribalari natijasida  turli oziqalarning  hayvon oshqozon  – ichak 
tizimi va ovqat hazm  qilish fermentlarining faolligiga ta‟siri ochib berilgan. 
Hayvonlar  ovqat  hazm  qilish  tizimini  shakllanishida  oziqalar    muhim  o„rin 
tutadi.  N.P.Chirvinskiy  ma‟lumotlariga  qaraganda  qo„zilar  onasidan  ajratilgandan 
keyin faqat dag„al oziqalar bilan oziqlantirilganda ichaklari tanasiga nisbatan 44-51 
marta, yem qo„shib oziqlantirganda esa faqat 33-38 marta uzun; oshqozon hajmi 1 
kg tirik vaznga 800-900  va 270 ml ni tashkil etgan. 
 Oziqlantirish  ta‟sirida  qon  aylanish,  nafas  a‟zolari  rivojlanib,  hajmli 
oziqalarni ko„p iste‟mol qilgan  hayvonlar ko„kragi yaxshi rivojlanib, qorni hajmli, 
yonbosh do„ngliklari orasi keng, tanasi uzun bo„lishi qayd etilgan. 
Oziqlantirish organizmda modda almashinuv jarayonlariga ta‟sir etib sog„lom 
bo„lish va yuqori mahsulot sifatini ta‟minlaydi. 
Yetarli  oziqlanmagan  hayvonlarda 
har  doim  har  xil  yuqumsiz    kasalliklar 
ko„zgalishi  xavfi  mavjud,  hamda  uning 
mahsuldorligini  kamaytirib,  xo„jalikda 
foydalinish davomiyligini  qisqartiradi. 
Oziqlantirish  hayvonlarning  o„sish 
va rivojlanishi,  vazni va mahsuldorligini 
ta‟minlaydi.(rasm) 
To„la  qiymatli  oziqalantirmaslik 
hayvonning  o„sish  va  rivojlanishiga 
salbiy  ta‟sir  etadi,  hayvonlar  tanasi 
yaxshi  rivojlanmay,  ensiz,  kalta,  sayoz 
bo„lishi  natijasida  mahsuldorligi  past 
bo„ladi.  Bejiz  akademik  M.I.Ivanov 
«oziqa 
va 
oziqlantirish 
hayvon 
organizmiga  uning  zoti    va  kelib 
chiqishiga 
nisbatan 
ko„proq  ta‟sir 
ko„rsatadi » deb aytmagan. 
 
Hayvon organizmida  modda almashinuvi tashqi muhitdan qabul qilgan oziqa, 
suv va havo ishtirokida ro„y beradi. 
Tashqi muhitdan hayvon qabul qilib olgan oziqalar uning organizmida fizik va 
bioximik o„zgarishlarga uchraganidan keyin bir qismi o„zlashtirib olinadi,  qolgan 
qismi  tezak,  siydik,  ichak  gazlari  va  nafas  bilan  chiqariladigan  karbonat  angidrid 
gazi bilan chiqib ketadi. 
2.1.1.Oziqlantirishning tanalar 
rivojlanishiga ta’siri 

 
46 
Hayvon  qabul  qilib  olgan  to„yimli  moddalar  organizmda  energiya  manbai, 
ya‟ni  tana  haroratini  saqlab  turish  uchun,  a‟zo  va  to„qimalar  hosil  bo„lishi, 
mahsulot  ishlab  chiqarishi,  hamda  modda  almashinuvi  uchun  zarur  suyuqliqlarga 
sarflanadi. 
Oziqalar  tuyimligi  umumiy  yoki  energetik,  oqsil  yoki  protein,  mineral  va 
vitamin tuyimliliklarga bo„linadi. 
Hayvonlar turi, yoshi, mahsuldorlik yo„nalishi, mahsuldorligiga qarab  tuyimli 
moddalarga  talabi  o„zgarib  turadi,  shu    boisdan  oziqalar  tuyimliligi  oziqa  va 
organizm  munosabatida  hayvon  fiziologik  holati  va  mahsuldorligiga  qarab 
belgilanadi. 
Oziqalar  kimyoviy  tarkibini  bilish  asosida  uning  tuyimli  moddalarining 
hayvon  mahsulotlariga  aylanishi,  ularning  hazm  bo„lishi  va  tuyimli  moddalarni 
o„zlashtirib olishga bog„liq. 
 
Oziqalarning kimyoviy tarkibi. 
Turli  turdagi    hayvonlar  har  xil  oziqalarni  iste‟mol  qiladilar,  ular  asosan 
o„simlik va hayvonot dunyosidan olinadi. 
Oziqalar  tarkibida  ko„plab  elementlar  uchraydi,  ularning  asosiylari  bo„lib 
uglerod,  vodorod,  kislorod  va  azot  hisoblanadi.  O‟simliklar  quruq  moddasining 
45%  uglerod,  42%  kislorod,  6,5%  suv,  1,5%  azot  va  5%  mineral  moddalardan 
tashkil topgan. Hayvon tanasi  esa 63% uglerod, 14% kislorod, 9,5% vodorod, 5% 
azot va 8,5 % mineral moddalardan iborat. 
XIX    asr  60  yillarida  barcha  oziqalar  kimyoviy  tarkibi    aniqlangan  bo„lib, 
keyinchalik  vitaminlar  aniqlangan.  Oziqa    tarkibiga  kiruvchi  xom  protein,  xom 
yog„, xom kletchatka, azotsiz ekstrativ moddalar tarkibi to„liq tahlil qilingan.  
 
2.1.1.Jadval 
Ozuqalar va hayvon tanasi quruq moddalarining kimyoviy tarkibi 
(A.P.Dmitrochenko bo‘yicha) 
 
 
ozuqa 
Hayvon tanasi 
 
Ko„k 
beda 
Makka 
doni  
pichan 
buqa 
Cho„chqa   tovuq 
Suv 
77,8 
13,0 
14,3 
54,0 
58,0 
56,0 
Quruq modda  
22,2 
87,0 
85,7 
46,0 
42,0 
44,0, 
Protein 
16,6 
10,1 
11,3 
32,6 
35,7 
47,7 
Yog„ 
4,0 
4,5 
2,9 
55,2 
55,2 
40,9  
Kletchatka 
 22,5 
2,2 
30,7 
- 
- 
- 
AEM 
47,9 
81,6 
47,9 
2,2 
2,5 
1,6 
kul 
8,6 
1,6 
7,2 
10,0 
6,6 
9,8 
 
Hamma oziqalar suv va quruq moddalardan  iborat. 
 
 

 
47 
2.1.1.Tasvir  
Ozuqalar va  hayvon tanasi  kimyoviy tarkibining tasviri  
(V.N. Bakanov va V.K. Menkin bo‘yicha). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Suv- ozuqa va hayvon hujayrasining  tarkibiy qismi hisoblanib; u kechadigan 
barcha  modda  almashinuvi  va  biokimyoviy  jarayonlarda  qatnashadi.  Yosh 
organizmda  modda  almashinuvi  jarayonlari  jadal  kechadi,        shuning  uchun  suv 
ko„proq talab qilinadi. 
Suv tanada qondan tortib barcha suyuqliklarning tarkibiga kiradi. 
Hayvon  tanasining  yarmi  suvdan  iborat,  uning  miqdori  yangi  tug„ilgan 
hayvonlarda    80%  bo„lsa,  voyaga  yetganida  50-60  %  ni  tashkil  qiladi,  tana 
semirishi bilan suv miqdori kamayib yog„ nisbati ortib boradi. 
Turli  ozuqalarda  5%    dan  95%  gacha  suv  bo„ladi.    Uning  miqdori  pichan, 
somon, yemda kam bo„lib, ko„k va shirali oziqalarda yuqori bo„ladi. 
 Hayvonlarni  suvga  bo„lgan  talabining  bir  qismi  oziqalar  tarkibidagi  suv 
hisobiga qondiriladi.  
Uy  hayvonlarining  turi  va  fiziologik  holatiga  qarab  ichimlik  suviga  bo„lgan 
talabi  turlicha  bo„ladi:  1  kg  ozuqaning  quruq  moddasi  hisobiga  cho„chqalar  7-8, 
qoramollar  4-7,  qo„ylar    2-3,  tovuqlar  1-1,5  l  suv  sarflaydilar.    Ozuqalar  quruq 
moddasi  mineral  va  organik  qismlardan  tashkil  topgan,  mineral  moddalarga-  
kalsiy, fosfor, magniy, kaliy, temir, mis, kobalt va boshqalar, organik moddalar esa 
protein, yog„, kletchatka,AEM va ayrim vitaminlar kiradi. 
Mineral  moddalar  hayvonning  barcha  a‟zo  va    to„qimalarining,  shuningdek  
chorva mahsulotlarinining tarkibiy  qismiga kiradi. Ayniqsa ular yosh hayvonning 
o„sish va rivojlanishi, voyaga yetgan hayvonlarni pushtdorligini oshirishga xizmat 
qiladi. 
 
Ўсимлик ва ҳайвон 
маҳсулотлари 
Сув 
 
 
Қуруқ  модда  
Минерал 
моддалар, 
хом кул 
Органиқ 
моддалар 
Витаминлар 
Хом протеин 
– азотли 
бирикмалар 
Азотсиз 
бирикмалар 
Оқсил, 
 амидлар 
Хом 
ёғ 
Хом 
клетчатка 
Азотсиз 
экстрактив