Mavzu: ingliz tilida sinonimiya va omonimiya hodisasi

1.1 Lug‘at turlari



Lingvistik
lug‘atlar

Lug‘at turlari

Ensiklopedik
lug‘atlar







Maxsus
lug‘atlar


Umumiy
lug ‘atlar

1.Sinonimlar lug‘ati

2.Neologizmlar lug‘ati

3.Frazeologiya lug‘ati

4.FB lug‘ati

5.Jargon lug‘ati

6.Antonimlar lug‘ati va bosh

Izohli lug‘at



Parallel
lug‘at

1.2 Concise Oxford English Dictionary da omonimlar soni
240000
Lug‘atdagi omonimlar soni Lug‘atdagi so‘zlar soni
Filologik lug‘atlarning har xil turlari orasida omonim lug‘atlar hozirgi vaqtda juda kamtarona o‘rinni egallaydi.Ammo bunday lug‘atlarni yaratish zarurati yildan-yilga keskinroq sezilmoqda.Bunday lug‘atni yaratish zarurligini 1940 yilda V.V. Vinogradov,1953 yilda S.I.Ozhegov omonimiya masalalarini hal qilish uchun illyustrativ emas, balki haqiqatan ham to‘liq bo‘ladigan omonimlar lug‘atini tuzish zarurligi haqidagi fikrni ta’kidladi.Chet elda va Rossiyada leksikografik amaliyotda bunday lug‘atlarni yaratishga bir necha bor urinishlar qilingan.Bundan tashqari, ular asosan amaliy maqsadlarni ko‘zlagan va til o‘rganish uchun qo‘llanma sifatida mo‘ljallangan edi.⁶¹
Rossiyada I .S. Tyshler tomonidan yaratilgan ingliz omonimlarining birinchi lug‘ati bir qator e’tiroz va shikoyatlarga sabab bo‘ldi.Nemis tilining omonimlari lug’atida V.G. Gorban leksik omonimlarni o‘z ichiga oladi to‘liq, to‘liqsiz va - qisman; homografik va homografik bo‘lmagan, shu jumladan lug'atdan tashqari shakllarda mos keladiganlardir. Lug‘atda jami 1188 ta omonim guruhlar mavjud.
Lug‘at yozuvida otlarning grammatik jinsi,ularning kayfiyati, o‘tkazuvchanligi va boshqalar paradigmasi ko‘rsatilgan bosh so‘zlarning asl shakllari, shuningdek rus tiliga tarjimasi mavjud.
Rossiyada nashr etilgan ikkinchi omonimlar lug‘ati - O.S.Ahman-yangi. Muallifning fikricha, u so‘zning semantik tahlili va uning chegaralarini aniqlash bilan bog‘liq rang-barang va murakkab muammolarni lug‘atshunoslarning keng doirasi tomonidan batafsil muhokama qilish uchun asos bo‘lishi kerak.
Lug‘at rus tilining omonimlarini o‘z ichiga olgan asosiy qismdan,ikkita indeks va ikkita ilovadan iborat. Lug‘atning asosiy qismi omonim juft yoki so‘z turkumlarini birlashtirgan lug‘at yozuvlaridan iborat.
Ikki so‘zning omonim qarama-qarshiligini ta’kidlash uchun muallif ko‘pincha grammatik ma’lumotlarga murojaat qiladi. Har bir omonimga etimologik ma’lumotnoma beriladi.Lug‘at yozuvi rus,ingliz, fransuz va nemis tillariga tarjimalar bilan yakunlanadi.Omonim so‘z yoki so‘z shakllarining leksik mosligi, uning tilda qollanishini ko‘rsatuvchi misollar bilam to‘ldirilgan.Ushbu “Rus tilining omonimlari lug‘ati" qimmatli leksikografik hisoblanadi.Omonim lug‘atlarining paydo bo‘lishi nafaqat ingliz tilida, balki boshqa tillarda ham omonimiya sohasidagi tadqiqotlar tobora kengayib borayotgani va chuqurlashib borayotganidan dalolat beradi.Xorijiy va rus leksikograflari materiallarini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, omonim lug‘atlari faqat omonim turkumlarining sinxron tavsifi bilan chegaralanadi.Hozirgacha har qanday tilning turli xil sinxron tilimlarida har xil turdagi omonimlarni qamrab oladigan omonimlar ro‘yxati mavjud emas.
Bu borada G.F.Torjinskayaning lug‘ati istisno bo‘lib, u ma’lum darajada ingliz tilining omonimlarining rivojlanish davrlaridan birida evolyutsiyasini aks ettiradi.Bu o‘ziga xos va qimmatli ilova bo‘lib,unda muallif ingliz tilida so‘nggi davrda paydo bo‘lgan genetik jihatdan bog‘liq bo‘lmagan omonimlarni o‘z ichiga olgan⁶².
Ushbu lug‘at-ilova omonim turkumlarning paydo bo‘lishi, tushishi, kengayishi, torayishi kabi guruhlanganligi bilan qiziq.Har bir lug‘at bo‘limi leksik bo‘lakni o‘zining leksik va grammatik mansubligi,etimologik murojaati va ma’nosi jihatidan tavsiflaydi.Lug‘at yozuvidagi tushib qolgan omonimlar ham ularning tildan yo‘qolgan vaqtini bildiradi.⁶³Lug‘at yozuvining bunday qurilishi o‘rganilayotgan birliklarning keyingi davrdagi tarixi haqida yetarlicha to‘liq tasavvur beradi.
Lug‘atning afzalliklari bilan bir qatorda, bitta muhim kamchilikni ta’kidlash kerak.O‘zgartirilgan so‘zni o‘z ichiga olgan lug‘at yozuvlarida genetik jihatdan bog‘liq bo‘lgan omonimlar bilan qatorlarning taqdimoti to‘liq o‘ylab topilmagan.
Lug‘at terminologiyaning asosiy bazasini doimiy ravishda boyitib boradi, uning asosiy manbai bo‘lib,boshqa tomondan, atamalar ko‘pincha aniqlanadi. Ko‘p ishlatiladiganlar bilan solishtirganda,ma’lum differensial xususiyatlar xarakterlidir: izchillik, stilistik betaraflik, terminologik sohada noaniqlikka moyillik, aniq ta’rifning mavjudligi, sinonimik yozishmalarning yo‘qligi tendentsiyasi va boshqalar.
Terminologiyadagi sinonimlar umumiy lug’atdagi sinonimlardan tubdan farq qiladi, ular turli funktsiyalarni bajaradi, boshqa sabablarga ko‘ra paydo bo‘ladi. L.K.Graudinaning ta’kidlashicha, sinonimiya, ayniqsa, atamalarni shakllantirishning dastlabki bosqichlari uchun xosdir, bunda eng yaxshi atama hali tabiiy (va ongli) tanlanmagan va bir xil tushunchaning bir nechta variantlari mavjud”.⁶⁴
Sinonimlarning ko‘pligi terminologik lug’atning uzoq tarixiy davr mobaynida shakllangan sohalarini belgilaydi.Ayrim olimlarning fikricha,sinonimlar terminologik tizimlar shakllanishining dastlabki bosqichlaridagina paydo bo‘ladi.