Mаvzu: Iqtisodiy siyosat. Tashkilotlar sotsiologiyasi. Iqtisodiy ayirboshlash va qiymat o’lchovining ijtimoiy mohiyati. Reja

2. Klassik siyosiy iqtisod maktablari — iqtisodiy taʼlimotlar tarixida 17—19-asrlarda vujudga kelgan yoʻnalishlar. Klassik siyosiy iqtisod maktablari qarashlari jamiyatning iqtisodiy hayotini dastlabki tizimli oʻrganish qoʻllanilgan nazariyalar hisoblanadi. Bu maktablarning yuzaga kelishiga 17-asr oxiri—18-asr davomida kapitalistik iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi va Angliyadagi sanoat inqilobi turtki boʻldi. Maktablarning klassik deb atalishining sababi shuki, ularning namoyandalari oʻz asarlarida hozirgi bozor iqtisodiyoti asosida yotuvchi qonuniyatlarni oʻrganganlar, bu sohada muhim kashfiyotlar qilganlar va bu jihatdan ularning qarashlaridagi ilmiy qoidalar hozirgacha oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan. Klassik maktab vakillari vujudga kelayotgan yangi jamiyat — kapitalizmni ishlab chiqarishning abadiy va tabiiy shakli, inson tabiati (aqliy egoizm)ga mos tushuvchi birdan-bir jamiyat sifatida qaraganlar.
A.Smitning asosiy gʻoyalari "koʻrinmas qoʻl" nomini ham olgan. Smitning fikricha, tadbirkorlarning erkin faoliyat yuritishiga qanchalik erkinlik berilsa, iqtisodiy rivojlanish shunchalik jadallashadi. Smit iqtisodiy faoliyatga toʻsiq boʻluvchi asosiy kuch bu — davlat, deb hisoblaydi. Smitning liberal qarashlari Yevropada, xususan, Angliyada keng ommalashgan va oʻsha davr hukumatlari tomonidan liberal qonunlar va qarorlar qabul qilinishiga ilmiy asos boʻlgan. D.Rikardo qiymatning mehnat nazariyasini rivojlantirib, tovarning qiymatini unga sarflangan mehnat harajatlari tashkil etadi, degan xulosani beradi. Rikardo kapitalistik ishlab chiqarishning asosida qiymat qonuni yotishini taʼkidlab, boshqa iqtisodiy kategoriyalarni ana shu qonoʻnga bogʻlab oʻrganadi.
Dastlab siyosiy iqtisod deganda milliy davlatlarda cheklangan parametrlar doirasidagi ishlab chiqarish yoki iste'molni tashkil etish shartlari o'rganiladi. Shuningdek siyosiy iqtisod davlatni boylik ishlab chiqarish qonunlarini ifoda etishni nazarda tutgan edi, xuddi iqtisodiyotni uyni tartibga keltirish kabi. Bu ibora iqtisodiy siyosat (ingliz tilida "siyosiy iqtisod" deb tarjima qilingan) birinchi bo'lib Frantsiyada 1615 yilda taniqli kitobi bilan paydo bo'lgan Antuan de Montrétienni Traité de l’economie politique asaridir. Boshqa zamonaviy olimlar ushbu tadqiqotning ildizlarini XIII asrga bog'lashadi Tunis arab tarixchi va sotsiolog, Ibn Xaldunni Muqaddima asariga ko’ra zamonaviy siyosiy iqtisod nuqtai nazaridan "foyda" va "oziq-ovqat" ni ajratish bo'yicha ishi uchun, ortiqcha va mos ravishda sinflarni ko'paytirish uchun zarur bo'lgan. Shuningdek, u jamiyatni tushuntirish uchun fan yaratishga chaqiradi va o'zining asosiy asarida ushbu fikrlarni bayon qiladi . Al-Muqaddimada Xaldunning ta'kidlashicha, "tsivilizatsiya va uning farovonligi, shuningdek biznesning gullab-yashnashi samaradorlik va odamlarning o'z manfaatlari va foydalari uchun har tomonlama sa'y-harakatlariga bog'liq" - bu fikrlar o’z davri uchun kashshoflik sifatida qaraldi. 
Iqtisodiy siyosatning maqsadlari:

1. 
   Milliy iqtisodiyotning iqtisodiy o'sishi;
   
2. 
   To'liq bandlik;
   
3. 
   Iqtisodiy samaradorlik;
   
4. 
   Narxlar darajasining barqarorligi, inflyatsiyaga qarshi kurash;
   
5. 
   Iqtisodiy erkinlik;
   
6. 
   Daromadlarni adolatli taqsimlash;
   
7. 
   Iqtisodiy xavfsizlik (ijtimoiy kafolatlar);
   
8. 
   Balanslangan tashqi savdo balansi.
   

Iqtisodiy siyosat - bu davlatning iqtisodiy siyosatini tashkil etuvchi turli yo'nalishlar, elementlar yig'indisidir.