Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishidagi asosiy ilmiy oqimlar

Jaan Batista Sey
 - 
Fransuz iqtisodchisi, klassik siyosiy iqtisod 
maktabining vakili. Leon Sayning bobosi, shuningdek, fransuz iqtisodchisi. 
«Siyosiy iqtisod haqida traktat» va «Amaliy siyosiy iqtisodning to‘liq kursi» 
asarlarida AdamSmitning olti jildlik g‘oyalarini rivojlantiradi. Say ishlab chiqarish 
jarayonida moddiy ne'matlar emas, aksincha xizmatlar yaratiladi deb hisoblaydi. 
Hatto ishchi va kapitalist o'rtasidagi munosabatlar xizmatlar almashinuvi sifatida 
qaraladi Say boshqa klassiklardan farqli ravishda ishlab chiqarishning uchta 
omilini ajratib ko‘rsatdi: mehnat, kapital va yer (“Uch omil nazariyasi”). Bu 
omillar "ishlab chiqarish aktivlari" ni tashkil qiladi. Ularning bevosita ishtirokida 
ma'lum bir xalqning barcha ne'matlari shakllanadi va ularning umumiyligi asosiy 
milliy boylikni tashkil qiladi. Har bir fond "mahsulotli xizmat" ko'rsatadi, bu orqali 
haqiqiy mahsulotlar ishlab chiqariladi. Daromad, mos ravishda, ishlab chiqarish 
aktivlarining uch qismini o'z ichiga oladi - mehnatga haq,y er rentasi va kapitaldan 
olingan foyda.
Shunga ko'ra, inson kapitali ishlashi va uning faoliyati 
mukofotlanishi kerak. 
Olim iste’molchilar talabini qondirish maqsadida ishlab chiqarish xizmatlarini 
birlashtirgan korxonalarga alohida e’tibor qaratdi, korxona ishtirokida jamiyatga 
foyda taqsimoti amalga oshiriladi. Sayning qarashlarida bozor nazariyasi asosiy 
o‘rinlardan biridir. Uning fikricha, ortiqcha ishlab chiqarish mumkin emas va bu 
faqat bir-birini to'ldiruvchi tovarlar (bu bilan birga ishlatiladigan tovarlar) 
etishmasligining natijasidir. Say bozorning to'rtta asosiy qonunini shakllantiradi: 
bozor qanchalik katta bo'lsa, ishlab chiqarish shunchalik keng bo'ladi va ishlab 
chiqaruvchiga shunchalik foydali bo'ladi, chunki taklifning o'sishi bilan narx 
oshadi; har bir ishlab chiqaruvchi boshqasining muvaffaqiyatidan manfaatdor, 
chunki bir sohaning muvaffaqiyati boshqalarning muvaffaqiyatiga hissa qo'shadi, 
umumiy rivojlanishni rag'batlantiradi; import ayirboshlashning rivojlanishiga hissa 

---

16 
qo'shadi, chunki chet el tovarlarini faqat o'z tovarlari sotilgandan keyin sotib olish 
mumkin; jamiyatning hech narsa ishlab chiqarmaydigan qatlamlari iqtisodiyotning 
boyligini oshirmaydi balki, uni buzadi.