Mavzu: Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida shakllanishidagi asosiy ilmiy oqimlar

Jonn Batista Sey
gʻoyalarida iqtisodiyotdagi toʻla erkinlik 
sharoitidagina ishlab chiqarish omillari (mehnat, kapital va yer)dan eng samarali 
foydalanish mumkinligi va sinflar oʻrtasidagi munosabatlar uygʻunlashuvi ilgari 
suriladi. Seyning eng muhim kashfiyotlaridan biri "Sey qonuni" — "bozor qonuni" 
yoki "sotish nazariyasi" hisoblanadi. 
Ingliz iqtisodchisi Tomas Robert Maltus iqtisodiy oʻsish va aholi koʻpayishi 
oʻrtasidagi aloqadorlik muammolarini xal etishga uringan. Iqtisodiy liberalizm 
konsepsiyasi tan olingan holda aholi oʻsishi va moddiy neʼmatlar (tirikchilik 
vositalari) yaratilishi oʻrtasida katta farq bor, aholi "geometrik", neʼmatlar 
"arifmetik" progressiyalarda oʻsadi, degan firk bilan 
"Nufus nazariyasi"
ni 
ilgari surdi. Klassik maktab gʻoyalarini boyitishga ingliz N. Senior, fransuz F. 
Bastia, amerikalik G. Keri katta hissa qoʻshdilar 
Ingliz iqtisodchisi Jonn Styuart Mill klassik maktabning soʻnggi namoyandalaridan 
biri sifatida D. Rikardo gʻoyalarini rivojlantirdi va 1-oʻringa 
"ishlab chiqarish 
qonunlari"
ni qoʻydi, bu masalani "taqsimot qonunlari"ga qarama-qarshi deb 
bildi. 
XIX asr oxirlarida klassik siyosiy iqtisod maktablariga muqobil iqtisodiy gʻoyalar 
paydo boʻla boshladi, klassik maktabning bir qancha qonunqoidalari yangi 
sharoitlarga moslashtirilgan holda neoklassik qarashlarda oʻz aksini topdi

---

11 
Adam Smitt
 - 
ingliz iqtisodchisi, siyosiy iqtisod klassikasi, izdoshi va shu bilan 
birga Adam Smitning muxolifi erkin raqobat sharoitida foyda darajasining 
pasayishiga tabiiy tendentsiyasini ochib berdi, yer rentasi shakllarining to'liq 
nazariyasini ishlab chiqdi. Adam Smitning tovarlarning qiymati ularni ishlab 
chiqarish uchun zarur bo‘lgan mehnat miqdori bilan belgilanadi degan g‘oyalarni 
ishlab chiqdi va bu qiymat jamiyatning turli tabaqalari o‘rtasida qanday 
taqsimlanishini tushuntiruvchi taqsimot nazariyasini ishlab chiqdi. 
Adam Smit o’zning “Iqtisoidy Liberalizm” to’g’risidagi bayonotlarida ham, 
Davlatning iqtisodiyotga aralashuvini keskin tanqid qilgan. Uning fikricha: yengil 
soliqlar va davlatning bag’ri kenglik qilish xarakterini oshirish yo’li bilangina, 
iqtisodiyotni yuqori cho’qqiga olib chiqiladi.